آمبولی ریه
مقدمه آمبولی ریه
نشانه‌ها
علت‌ها
فاکتورهای خطر
عوارض
پیشگیری
راههای تشخیص
راههای درمان
مقدمه
آمبولی ریه عبارتست از انسداد سرخرگهای ریه. در بیشتر موارد، توسط لخته های خون که از پاها یا در موارد نادر، از سایر اعضای بدن به ریه ها می روند، بوجود می آید.
نشانه‌ها
نشانه های آمبولی ریه بر اساس میزان درگیری ریه‌ها، اندازه لخته ها و داشتن بیماری زمینه ای قلبی یا ریه متفاوت است.
نشانه های رایج:
- تنگی نفس:
این نشانه معمولا ناگهان رخ داده و حین فعالیت بدتر می شود.
- درد قفسه سینه:
ممکن است بیمار حس کند که دچار حمله قلبی شده است. این درد با تنفس عمیق، سرفه، غذا خوردن، خم شدن یا پایین آوردن سر بدتر می شود. همچنین، این درد حین فعالیت بدتر می شود؛ در حالیکه با استراحت هم از بین نمی رود.
- سرفه:
ممکن است سرفه به همراه خون یا خلط خونی باشد.
بقیه نشانه های همراه با آمبولی ریه عبارتند از:
- درد یا تورم یک یا هر دو پا، معمولا در ماهیچه ساق پا
- پوست بی رنگ یا کبود (سیانوز)
- تب
- تعریق بیش از حد
- ضربان قلب تند یا نا منظم
- سرگیجه یا حس سبکی در سر
آمبولی ریه می تواند مرگبار باشد. بنابراین، چنانچه بی دلیل دچار تنگی نفس، درد قفسه سینه یا سرفه خونی شدید، فوری نزد پزشک بروید.
علت‌ها
آمبولی ریه هنگامی رخ می دهد که توده ای از مواد، که بیشتر شامل لخته خونی است، در یک سرخرگ در ریه فرد، گیر کند. این لخته های خون، در بیشتر اوقات، از یک رگ عمقی در پاهای فرد می آید که به
این شرایط ترومبوز سیاهرگی عمقی می گویند. در بیشتر موارد، چندین لخته خون علت مشکل هستند که البته همه آنها همزمان نیستند.
قسمتهایی از ریه که توسط هر سرخرگ مسدود، خون رسانی می شود، خون رسانیش را از دست داده و ممکن است از بین برود. به این حالت، انفارکتوس ریه می گویند و در این شرایط تامین اکسیژن برای بقیه قسمتهای بدن توسط ریه فرد، بسیار دشوار می شود. گاهی انسداد رگهای خونی، به علت هایی غیر از لخته خون بوجود می آید که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- چربی مغز استخوان، از یک استخوان بلند شکسته بدن بیمار
- کلاژن یا سایر بافتها
- قسمتی از یک تومور
- حبابهای هوا
فاکتورهای خطر
با وجود اینکه در هر فردی، احتمال لخته شدن خون وجود دارد، که به دنبال آن ممکن است به آمبولی ریه دچار شود، برخی عوامل خطرساز مشخص وجود دارند که احتمال ابتلا به این مشکل را افزایش می دهد و از جمله این موارد:
- سابقه خانوادگی: اگر خودتان یا یکی از اعضای خانواده تان لخته خون سیاهرگی یا آمبولی ریه داشته اید، در معرض خطر بیشتری قراردارید. این امر به علت اختلال ارثی است که احتمال وجود لخته را بالا می برد. علاوه بر این، برخی بیماریها و درمانها، خطر ابتلا به این مشکل را بالا می برد که از میان آنها می توان موارد زیر را نام برد:
- بیماری قلبی: بیماری قلبی عروقی، مخصوصا نارسایی قلبی احتمال بوجود آمدن لخته را افزایش می دهد.
- سرطان: برخی سرطانها مخصوصا پانکراس (لوزالمعده)، تخمدان، ریه و خیلی از سرطانهایی که متاستاز داده اند، باعث افزایش میزان موادی می شوند که در تشکیل لخته خون موثر است. شیمی درمانی نیز این خطر را افزایش می دهد. همچنین، در بانوانی که خود یا خانواده شان سابقه سرطان سینه دارند و تاموکسیفن یا رالوکسیفن مصرف می کنند؛ احتمال ابتلا به آمبولی ریه بالاتر است.
- جراحی:
عمل جراحی، یکی از عمده ترین علتهای تشکیل لخته خون است. به همین علت، قبل و بعد از عمل جراحی های بزرگ مثل تعویض مفصل، داروهایی برای پیشگیری از تشکیل لخته به بیمار داده می شود.
- عدم تحرک طولانی مدت:
لخته ها ی خون بیشتر حین دوران بی فعالیتی فرد، همچون مواقع زیر تشکیل می شود:
استراحت مطلق:
هنگامی که بیمار به مدت طولانی پس از جراحی، حمله قلبی، شکستگی پا، آسیب یا هر بیماری مهم دیگری، محدود به استراحت بر روی تخت می باشد، مستعد تشکیل لخته خون می گردد. وقتی پایین تنه فرد به مدت طولانی در حالت افقی قرار گیرد، جریان خون سیاهرگی کند شده و خون می تواند در پاها انباشته شود.
سفرهای طولانی مدت:
نشستن، حین پرواز طولانی یا سفر با ماشین، جریان خون در پاها را کند نموده و به تشکیل لخته خون کمک می کند.
- عوامل خطرساز دیگر:
مصرف دخانیات:
مصرف دخانیات مخصوصا در کنار عوامل دیگر، باعث می شود که در برخی افراد لخته خون تشکیل شود.
اضافه وزن:
داشتن اضافه وزن مخصوصا در خانمهایی که سیگار می کشند یا فشارخون بالا دارند، خطر تشکیل لخته خون را افزایش می دهد.
استروژن:
استروژن موجود در قرصهای ضدبارداری و نیز در درمانهای جایگزینی هورمون می تواند احتمال تشکیل لخته، مخصوصا در سیگاری ها یا افراد دارای اضافه وزن را بیشترکند.
بارداری:
وزن نوزاد که به سیاهرگهای لگن فشار می آورد می تواند جریان خونی که از پاها بر می گردد را کند نماید. وقتی جریان خون کند شود یا خون انباشته شود، احتمال تشکیل لخته افزایش می یابد.
عوارض
آمبولی ریه می تواند مرگبار باشد. حدود یک سوم از مردمی که آمبولی ریه تشخیص داده نشده یا درمان نشده دارند، از دست می روند. هنگامی که این بیماری فوری تشخیص داده شده و درمان گردد، احتمال مرگ بیمار تا حد زیادی کاهش می یابد. آمبولی ریه می تواند به افزایش فشار ریه هم بیانجامد؛ یعنی شرایطی که در آن فشار خون در ریه های بیمار و سمت راست قلبش افزایش شدید خواهد یافت.
هنگامی که انسدادی در سرخرگهای ریه فرد بوجود آید، قلبش باید شدیدتر کار کند تا خون را از آن رگها حرکت دهد. این امر باعث افزایش فشار خون آن رگها و سمت راست قلب شده و قلب را نارسا می نماید. در موارد نادر، آمبولی های خفیف مکرر رخ می دهد و با گذشت زمان منجر به افزایش فشار خون ریه مزمن در بیمار می شود که به آن افزایش فشارخون ریه ترومبوآمبولیک مزمن می گویند.
پیشگیری
جلوگیری از تشکیل لخته در پاها ( آمبولی سیاهرگی عمقی) مانع از ابتلا به آمبولی ریه می گردد. برای این منظور، بیشتر بیمارستانها اقداماتی جدی برای پیشگیری از تشکیل لخته انجام می دهند و از جمله این موارد:
- داروهای رقیق کننده خون:
این داروها معمولا قبل و بعد از عمل جراحی به بیمارانی که احتمال تشکیل لخته در آنها بالاست، و نیز افرادی که دچار حمله قلبی، سکته مغزی یا بیماریهای ثانویه ناشی از سرطان شده اند و به بیمارستان مراجعه کرده اند، داده می شود.
- جوراب واریس:
جوراب واریس، پاهای بیمار را می فشارد و به سیاهرگها و ماهیچه های پاهایش کمک می کند که بهتر حرکت کنند. در واقع، این جورابها، راهی ایمن، ساده و ارزان قیمت برای جلوگیری از انباشته شدن خون قبل و حین جراحی عمومی می باشند.
- بالابردن پاها:
بالا بردن پاها در مواقع ممکن و شب هنگام می تواند بسیار موثر باشد. انتهای تخت خود را به کمک بالش یا چند کتاب یا چیزی مشابه آن، به اندازه 10 تا 12 سانتی متر بالاتر بیاورید.
- فعالیتهای بدنی:
انجام فعالیتهای بدنی هرچه زودتر پس از عمل جراحی می تواند از آمبولی ریه پیشگیری کرده و روند بهبودی را تسریع نماید. این امر یکی از عمده ترین علتهایی است که پرستاران از بیمار میخواهند که حتی همان روز عمل با وجود درد در ناحیه عمل ، برخیزد و راه برود.
- کیسه های هوا:
در این روش درمان، کیسه هایی در قسمت بالایی ران یا بخش بالایی ساق پا دور پا بسته می شود که هرچند دقیقه به طور خودکار پر و خالی از هوا می شود تا سیاهرگهای پاها را ماساژ دهد و بفشارد و به بهبود جریان خون کمک کند.
پیشگیری هنگام مسافرت:
احتمال تشکیل لخته های خون به هنگام سفر پایین است؛ اما با افزایش طول مدت سفر، بالا می رود. چنانچه بیمار عوامل خطرساز تشکیل لخته را دارد و نگران مسافرتش است، باید با پزشک مشورت نماید. ممکن است پزشک برای پیشگیری از تشکیل لخته موارد زیر را پیشنهاد دهد:
- نوشیدن مایعات فراوان:
آب یکی از بهترین راههای جلوگیری از کم آبی بدن است که باعث تشکیل لخته خون می شود. از نوشیدن مایعات الکلی بپرهیزید؛ چرا که باعث کم آبی بدن می گردد.
- به مدت طولانی یک جا ننشینید:
سعی کنید هر یک ساعت یک بار حین سفر در هواپیما از جای خود برخیزید و کمی حرکت کنید. اگر در حال رانندگی هستید، هریک ساعت توقف کنید و چند بار در اطراف قدم بزنید یا چندبار زانوهایتان را خم کنید.
- در حالت نشسته تکانی به خودتان بدهید:
مچ پاهایتان را هر یک ربع یا نیم ساعت خم کنید و حرکت دهید.
- جوراب بلند بپوشید:
ممکن است پزشک جوراب واریس بلند را به بیمار توصیه کند تا به گردش خون در پاهایش کمک شود. جورابهای واریس در رنگها و جنسهای مختلف موجود بوده و حتی وسایلی برای کمک به فرد در پوشیدن این جورابها وجود دارد.
راههای تشخیص
تشخیص آمبولی (انسداد عروق) ریه به ویژه در مورد کسانی که بیماری زمینه ای قلبی یا ریه دارند می تواند مشکل باشد. به همین علت، ممکن است پزشک یک یا چند آزمایش زیر را توصیه نماید:
- آزمایش خون:
ممکن است پزشک یک آزمایش خون برای اندازه‌گیری دی دایمر تجویز نماید. میزان بالای آن نشانگر افزایش احتمال لخته های خون است؛ هرچند سایر عوامل هم می تواند میزان بالای دی دایمر را ایجاد کند. آزمایش خون می تواند میزان اکسیژن و دی اکسید کربن خون فرد را هم نشان دهد. لخته ای که در یک رگ خونی در ریه فرد ایجاد می شود، می تواند منجر به کاهش میزان اکسیژن خون او گردد. علاوه بر این، می توان از آزمایش خون برای سنجش اختلال انعقاد ارثی در افراد بهره برد.
- عکس قفسه سینه:
این آزمون غیر تهاجمی، تصاویری از قلب و ریه بیمار را نشان می دهد. با اینکه عکس قفسه سینه نمی تواند برای تشخیص آمبولی ریه به کار رود و حتی ممکن است در مبتلایان به آمبولی ریه نرمال دیده شود، می توان از آن برای رد سایر علل استفاده نمود.
- سونوگرافی:
در یکی از آزمونهای غیرتهاجمی به نام سونوگرافی دوبلکس ( که گاهی اسکن دوبلکس یا سونوگرافی فشاری نیز نامیده می شود) به کمک امواج صوتی، وجود لخته های خون در رگهای ران های فرد را بررسی می کند. در این آزمون، پزشک با استفاده از یک دستگاه باریک که پروب سونوگرافی نام دارد، امواج صوتی را به عروق مورد نظر، هدایت می کند. سپس این امواج به پروب بر میگردند و به کمک یک کامپیوتر به شکل تصاویری متحرک نشان داده می شوند. عدم مشاهده لخته های خون ، نشان دهنده احتمال کمتر لخته شدن خون در عروق پا می باشد. اگر عروق بالای ران در تصویر فاقد لخته باشند، از عروق پشت زانو سونوگرافی انجام می شود تا لخته های خونی احتمالی تشخیص داده شوند. چنانچه لخته دیده شد، درمان به سرعت آغاز می گردد.
- سی تی اسکن مارپیچی:
در سی تی اسکن مارپیچی، اسکنر دور بدن بیمار به صورت مارپیچ می چرخد تا ناهنجاریهای سرخرگهای ریه فرد را با دقتی بسیار بیشتر از سی تی اسکن معمولی شناسایی نماید. در برخی موارد، حین انجام سی تی اسکن، ماده حاجب به فرد تزریق می شود تا سرخرگهای ریه بهتر نشان داده شوند.
- آنژیوگرام ریه:
این آزمون تصویری دقیق از جریان خون سرخرگهای ریه فرد می دهد. در واقع، این دقیق ترین راه تشخیص آمبولی ریه است اما به علت اینکه اجرای آن مهارت زیادی می خواهد و اینکه بسیار خطرناک است، ترجیحا در صورتی انجام می شود که بقیه راههای تشخیصی موفقیت آمیز نبوده باشند.
در آنژیوگرام ریه، یک لوله کوچک انعطاف پذیر (کاتتر) درون یک رگ بزرگ که معمولا درون کشاله ران فرد هست قرار داده می شود و به درون قلب و سپس سرخرگهای ریه او فرستاده می شود. سپس ماده رنگی مخصوص به درون این لوله تزریق می شود و حین حرکت آن ماده رنگی در مسیر ریه، عکسهایی با اشعه ایکس گرفته می شود. یکی از خطرات این روند، تغییر موقتی ریتم قلب بیمار است. علاوه بر این، ممکن است آن رنگ به کلیه افرادی که مشکل کلیوی دارند آسیب بزند.
- ام آر آی:
در اسکن ام آر آی از میدان مغناطیسی قوی استفاده می شود تا تصاویری دقیق از ساختارهای درونی بدن فرد به دست آید. به علت قیمت بالای ام آر آی، معمولا ترجیحا برای زنان باردار (جهت جلوگیری از برخورد اشعه به جنین) و نیز افرادی که مشکلات کلیوی دارند، توصیه می‌شود.
راههای درمان
در درمان اولیه این بیماری، تلاش می شود که لخته خون بزرگتر نشود و لخته های جدید تشکیل نشوند. درمان فوری، برای جلوگیری از بروز مشکلات جدی و مرگ بیمار، ضروریست.
دارو:
داروهای رقیق کننده خون:
این داروها کمک می کند که حین از بین رفتن لخته های قبلی خون، لخته های جدید تشکیل نشوند. هپارین یکی از رایج ترین داروهای ضد انعقاد است که به صورت وریدی یا تزریق زیر جلدی تجویز می گردد. این دارو سریع عمل نموده و اغلب چندین روز همراه با یک داروی ضد انعقاد خوراکی مثل وارفارین تجویز می گردد تا اینکه داروی خوراکی طی چند روز اثرش شروع شود.
یک گروه جدیدتر داروی ضد انعقاد خون، به نام NOAC هم برای درمان ترومبوآمبولیسم (گرفتگی رگ در اثر لخته) از جمله آمبولی ریه، آزموده شده و مورد تایید می باشد. این داروها سریع عمل کرده و با بقیه داروها تداخل دارویی کمتری دارند. بعضی از NOACها این مزیت را دارند که می توانند بی نیاز از مصرف همزمان هپارین استفاده شوند. با این حال، همه داروهای ضد انعقاد خون عوارض جانبی دارند که خونریزی رایج ترین آنهاست.
حلالهای لخته خون یا ترومبولیتیک ها:
در حالیکه لخته ها معمولا خودشان بتدریج حل می شوند، بعضی داروها هستند که از طریق تزریقی، می توانند لخته ها را سریعتر حل نمایند. از آنجاییکه داروهای حل کننده لخته خون می توانند باعث خونریزی شدید و ناگهانی گردند، معمولا فقط در شرایط خاصی تجویز می شوند.
عمل جراحی و سایر روندها:
برداشتن لخته خون:
اگر لخته خیلی بزرگ و خطرناکی در ریه بیمار باشد، ممکن است پزشک دستور دهد که به کمک کاتتر یا لوله های کوچک آن را از شریانهای ریه بیرون بیاورند.
فیلتر وریدی:
می توان از یک کاتتر برای قراردادن یک فیلتر در ورید اصلی بدن (ورید اجوف تحتانی) استفاده نمود که این ورید از پاهای او تا سمت راست قلبش امتداد می یابد. این فیلتر می تواند مانع از حرکت لخته ها به قلب فرد گردد. این روش ترجیحا برای بیمارانی تجویز می شود که نمی توانند داروهای ضد انعقاد خون مصرف کنند؛ یا مواقعی که داروهای ضد انعقاد خون به قدر کافی یا سریع عمل ننمایند. بعضی از فیلترها زمانی که دیگر نیاز نباشند، برداشته می شوند.
ترجمه و ویرایش: گروه تحقیق و تألیف کلینیک «قلب شما»