ترومبوز ورید عمقی (دی‌وی‌تی)
مرور کلی
تشخیص و بررسی
درمان
پیشگیری
مرور کلی
ترومبوز ورید عمقی چیست؟
ترومبوز ورید عمقی (دی‌وی‌تی) که به آن ترومبوز وریدی نیز گفته می‌شود، لخته خونی است که در وریدهای عمقی بدن تشکیل می‌شود. این لخته ممکن است بخشی از جریان خون در ورید (سیاهرگ) یا تمام آن را مسدود کند. اغلب دی‌وی‌تی‌ها در ساق پا، ران یا لگن ایجاد می‌شوند، هرچند احتمال ایجاد آن‌ها در سایر اندام‌ها از جمله دست‌ها، مغز، روده، کبد یا کلیه نیز وجود دارد.
دی‌وی‌تی چه خطری دارد؟
اگرچه دی‌وی‌تی، خودش خطر جانی ندارد، اما لخته این امکان را دارد که شکسته و آزاد شده و در جریان خون حرکت‌کند و در سرخرگ‌های ریه‌ها گیر بیفتد (آمبولی ریوی) که ممکن است در حالت‌های پیشرفته باعث مرگ بیمار نیز بشود. به همین دلیل، لازم است تشخیص و درمان به سرعت انجام‌شود.
همچنین دی‌وی‌تی ممکن است باعث عوارضی در پا نیز بشود مانند نارسایی وریدی مزمن یا همان سندروم پس از ترومبوز. این عارضه با این علائم ممکن است بروز پیداکند: جمع شدن خون در پا، تورم مزمن پا، افزایش فشار ورید، افزایش دانه‌های رنگی یا بی‌رنگ روی پوست و زخم‌های پا که زخم‌های استاز وریدی نام دارند.
تفاوت میان دی‌وی‌تی و ترومبوز ورید سطحی چیست؟
ترومبوز ورید سطحی (که فلبیت یا ترومبوفلبیت سطحی نیز نامیده می‌شود) به معنی ایجاد لختهی خون در وریدهای نزدیک به سطح پوست است. این نوع از لخته‌های خون معمولا به سمت ریه‌ها حرکت نمی‌کنند مگر در حالتی که ابتدا از سیستم سطحی به سیستم وریدهای عمقی بروند.
علائم دی‌وی‌تی چیست؟
دی‌وی‌تی همیشه علامت‌دار نیست. اما ممکن است با این علائم خود را نشان‌دهد:
- تورم پا یا دست (که گاهی ناگهانی رخ می‌دهد)
- درد در پا (که ممکن است تنها در هنگام ایستادن یا راه رفتن رخ دهد)
- ناحیه‌ای از پا یا دست که متورم یا دردناک شده ممکن است گرم‌تر از معمول باشد.
- وریدهای سطحی ممکن است بزرگ‌تر از حالت معمول باشند.
علامت‌های احتمالی آمبولی ریوی:
- تنگی‌نفس ناگهانی یا تنفس سریع
- درد سوزشی قفسه سینه که اغلب با سرفه یا تنفس همراه است.
- درد در پشت
- سرفه (گاهی همراه با خلط یا ترشحات خونی)
- تعریق بیش از حد معمول
- تپش قلب
- احساس گیجی یا غش کردن
گاهی فرد از دی‌وی‌تی خود زمانی اطلاع پیدا می‌کند که لخته از پا یا دست جدا شده و به ریه می‌رود. اگر دچار علائم آمبولی ریه یا دی‌وی‌تی شدید باید فورا به پزشک مراجعه‌کنید یا به اورژانس بروید. منتظر برطرف شدن علائم نمانید. برای پیشگیری از عوارض جدی، باید فورا برای دریافت درمان اقدام کرد.
دلایل ایجاد دی‌وی‌تی چیست؟
شرایط زیر می‌تواند خطر ایجاد دی‌وی‌تی را بیشترکند:
- مشکلات ژنتیکی که ریسک ایجاد لخته را بالا می‌برد
- کاهش جریان طبیعی خون در وریدهای عمقی به دلیل آسیب، جراحی یا بی‌حرکتی اندام مربوطه
- دوره‌های طولانی بی‌حرکتی که جریان طبیعی خون را کاهش می‌دهد، از جمله:
- نشستن طولانی‌مدت در طول سفر در ماشین، اتوبوس، قطار یا هواپیما
- بی‌حرکتی پس از جراحی
- بارداری و شش هفته‌ی اول پس از زایمان
- سن بالاتر از ۴۰ سال (هرچند دی‌وی‌تی می‌تواند در هر سنی ایجاد شود)
- داشتن وزن بیش از معمول
- مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری یا قرص‌های هورمونی
- داشتن کاتتر ورید مرکزی یا ضربان‌ساز قلب (پیس‌میکر)
تشخیص و بررسی
دی‌وی‌تی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
مراحل تشخیص دی‌وی‌تی شامل گرفتن شرح‌حال و معاینه پزشکی و همچنین بررسی‌های آزمایشگاهی و عکسبرداری است. تست‌های معمول تشخیص دی‌وی‌تی شامل این موارد هستند:
سونوگرافی داپلر وریدی: این تست مهم‌ترین روش تشخیص دی‌وی‌تی است و جریان خون و وجود هرگونه لخته در ورید را نشان می‌دهد. پزشک یا تکنسین سونوگرافی از فشار در زمان اسکن ورید استفاده می‌کند و اگر این فشار منجر به فشرده شدن ورید نشود، می‌تواند به معنای وجود لخته باشد.
ونوگرافی: این تست از اشعه‌ی ایکس برای نشان دادن ورید عمقی استفاده می‌کند. یک رنگ مخصوص (ماده‌ی حاجب) درون وریدها تزریق می‌شود تا اشعه‌ی ایکس، وریدها و لخته‌های احتمالی را نشان دهد. مسدود شدن مسیر جریان خون نیز ممکن است قابل مشاهده باشد. ونوگرافی زمانی مفید است که نتایج سونوگرافی داپلر واضح و قطعی نباشد و این روزها کمتر استفاده می‌شود.
سایر تست‌های تشخیصی عبارت است از ام-آر-آی، ام-آر-وی و سی‌تی اسکن و همچنین آزمایش خون که در صورت تشخیص پزشک ممکن است انجام شود. اگر پزشک احتمال بدهد که عامل ایجاد لخته اختلالات ژنتیکی خونی باشد، ممکن است آزمایش خون درخواست کند. این احتمال در موارد زیر وجود دارد:
- سابقه‌ی لختهی خون که هیچ دلیل دیگری برای آن پیدا نشود
- وجود لخته در محل غیرمعمول مانند وریدهای روده، کبد، کلیه یا مغز
- سابقه خانوادگی قوی از لختهی خون
درمان
گایدلاین‌های فعالیت
در ابتدا ممکن است دی‌وی‌تی فعالیت شما را محدود کند ولی باید به تدریج به فعالیت طبیعی خود بازگردید. اگر در پای خود احساس تورم یا سنگینی دارید، در جای خود طوری دراز بکشید که پاشنه‌ی پای‌تان 10-15 سانتی‌متر بالاتر قرار گیرد. به این ترتیب، جریان خون بهبود یافته و تورم کاهش پیدا می‌کند.
به علاوه:
- اگر برای مدت طولانی نشسته‌اید، عضلات قسمت تحتانی پای خود را حرکت دهید.
- در زمان بیداری، ساعتی چند دقیقه بایستید و قدم بزنید.
- لباس‌های تنگی را که به پا می‌چسبند و باعث کاهش گردش خون در پا می‌شوند نپوشید.
- از جوراب‌های فشاری بر اساس توصیه‌ی پزشک خود استفاده‌کنید.
- از فعالیت‌هایی که می‌تواند منجر به آسیب جدی شود بپرهیزید.
درمان بیماران مبتلا به دی‌وی‌تی چیست؟
درمان بیمار دی‌وی‌تی ممکن است با بستری در بیمارستان یا به صورت سرپایی انجام شود. درمان شامل داروها، جوراب‌های فشاری و بالا نگه داشتن پای مبتلا است. اگر لخته گسترده باشد، ممکن است نیاز به بررسی و درمان تهاجمی‌تر باشد. اهداف اصلی درمان این موارد هستند:
- جلوگیری از بزرگ‌تر شدن لخته
- پیشگیری از شکستن لخته در ورید و حرکت به سوی ریه‌ها
- کاهش خطر ایجاد لخته‌ای دیگر
- پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت ناشی از لخته (نارسایی وریدی مزمن)
داروها
اطلاعات مهم در مورد داروها
- داروی خود را درست همان طور که پزشک‌تان توصیه کرده مصرف‌کنید.
- آزمایش‌های خون را طبق دستور پزشک و به موقع انجام دهید.
- مصرف هیچ دارویی (از جمله داروهای بدون نسخه و مکمل‌ها) را بدون مشورت با پزشک خود شروع یا قطع نکنید.
- در مورد رژیم خود با پزشک‌تان صحبت کنید. ممکن است با توجه به دارویی که مصرف می‌کنید لازم باشد رژیم خود را تغییر دهید.
درمان دی‌وی‌تی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
ضدانعقادها: (رقیق‌کننده‌های خون): این نوع داروها جلوی لخته شدن خون را می‌گیرد. همچنین ضدانعقادها جلوی بزرگ‌تر شدن حرکت لخته‌ها را نیز می‌گیرند. ضدانعقادها لخته‌ها را از بین نمی‌برند. بدن شما می‌تواند به طور طبیعی لخته را حل کند، اما گاهی لخته‌ها به طور کامل از بین نمی‌روند.
داروهای ضدانعقاد، انواع مختلفی دارند. پزشک‌تان در مورد مناسب‌ترین نوع دارو برای شما با شما گفتگو خواهد کرد.
ممکن است تنها 3 تا 6 ماه به مصرف داروی ضدانعقاد نیاز داشته باشید. در صورت وجود شرایط زیر، ممکن است مدت درمان ضدانعقاد متفاوت باشد:
- اگر هیچ دلیلی برای ایجاد لخته پیدانشود.
- اگر سابقه‌ی لختهی قبلی داشته‌‌باشید
- اگر برای بیماری دیگری (مانند سرطان) تحت درمان هستید ممکن است لازم باشد تا زمانی که خطر بالاتری برای لخته دارید نیاز به مصرف ضدانعقاد داشته باشید.
رایج‌ترین عارضه‌ی ضدانعقادها خونریزی است. در صورت بروز هرگونه خونریزی، لازم است که به پزشک مراجعه‌کنید.
جوراب‌های فشاری
ممکن است لازم باشد برای کاهش تورم، جوراب‌های فشاری درجه‌بندی شده بپوشید. این تورم اغلب به دلیل آسیب دیدن دریچه‌های درون وریدهای پا یا بسته شدن رگ با دی‌وی‌تی است. اغلب جوراب‌های فشاری تا زیر زانو هستند و در ناحیه‌ی مچ، تنگ و محکم هستند و هرچه به سمت بالاتر می‌روند شل‌تر می‌شوند. این حالت منجر به ایجاد فشاری ملایم روی پا می‌شود.
فیلتر ورید اجوف تحتانی
از فیلترهای ورید اجوف (سیاهرگ بزرگ شکم) زمانی استفاده می‌شود که پزشک به دلیل منع مطلق مصرف به جهت شرایط خاص بیمار، نتواند از داروی رقیق کننده‌ی خون استفاده کند. فیلتر از طریق کاری مانند یک آنژیوگرافی ساده با فرستادن کاتتر از طریق ورید بزرگ کشاله‌ی ران یا گردن به درون ورید اجوف (بزرگ‌ترین ورید بدن) جای‌گذاری می‌شود و از حرکت لخته از وریدهای پا به ریه (آمبولی ریوی) جلوگیری می‌کند. این درمان از ایجاد آمبولی ریه جلوگیری می‌کند اما جلوی تشکیل لخته‌های بیشتر را نمی‌گیرد.
پیشگیری
آیا می‌توان از وقوع دی‌وی‌تی پیشگیری کرد؟
اگر دچار دی‌وی‌تی شدید می‌توانید خطر ایجاد لخته‌های بعدی را به روش‌های زیر کم‌کنید:
- مصرف دارو طبق دستور پزشک معالج
- پیگیری‌های دقیق تشخیصی و درمانی با پزشک
اگر هیچ وقت سابقه‌ی دی‌وی‌تی نداشتید ولی با توجه به فاکتورهای خطر در ریسک بالاتری برای ایجاد آن هستید، با کارهای زیر می توانید خطر بروز آن را کمترکنید:
- اگر مجبور به نشستن طولانی‌مدت هستید، عضلات تحتانی پای خود را حرکت دهید. اگر در پرواز طولانی هستید حداقل هر نیم ساعت یک بار بلند شوید و قدم بزنید. اگر در سفر جاده‌ای طولانی هستید هر یک ساعت از ماشین پیاده شوید.
- پس از بیماری یا جراحی در اولین زمانی که پزشک به شما اجازه می‌دهد، از بستر خارج شوید و حرکت کنید. هرچه زودتر حرکت کنید خطر ایجاد لخته کمتر است.
- بعد از جراحی (در صورت تجویز پزشک) از دارو یا جوراب‌های فشاری به منظور کاهش خطر لخته استفاده کنید.
- ویزیت پزشک خود را همان طور که توصیه شده پیگیری کنید و به توصیه‌های او برای کاهش خطر لخته توجه کنید.
منبع:Cleveland Clinic Health Library