آنوریسم آئورت
مرور کلی
بررسی‌های تشخیصی
مدیریت و درمان بیمار
مرور کلی
آئورت، بزرگ‌ترین شریان در بدن و همان رگی است که خون سرشار از اکسیژن را از قلب به سرتاسر بدن می‌برد. بخشی از آئورت که از درون قفسه‌ی سینه می‌گذرد آئورت قفسه‌ی سینه نام دارد و در ادامه که آئورت درون شکم به سمت پایین می‌رود، آئورت شکمی نامیده می‌شود.
آنوریسم آئورت چیست؟
به بزرگ‌شدن و افزایش قطر آئورت، آنوریسم آئورت می‌گویند. آنوریسم ممکن است هرجایی در تمام طول آئورت اتفاق بیفتد.
- آنوریسمی که در بخش آئورت شکمی اتفاق بیفتد آنوریسم آئورت شکمی نام دارد.
- آنوریسم آئورتی که در قفسه‌ی سینه رخ دهد آنوریسم آئورت قفسه‌ی سینه نام دارد و ممکن است ریشه‌ی آئورت، آئورت صعودی، قوس آئورت و آئورت نزولی را دربرگیرد.
- آنوریسمی که آئورت را در تمام طول شکم و قفسه‌ی سینه دربرمی‌گیرد آنوریسم آئورت قفسه‌سینه‌ای-شکمی نام دارد.
آنوریسم آئورت شکمی چیست؟
به بزرگ‌شدگی بخش پایینی آئورت که در شکم قرار دارد، آنوریسم آئورت شکمی می‌گویند. آئورت، رگ اصلی بدن است که خون را از قلب به نقاط دیگر می‌رساند. آئورت هم مانند سایر شریان‌ها حالت ارتجاعی دارد که اجازه می‌دهد تحت فشار بالا پر از خون شود. آنوریسم، زمانی رخ می‌دهد که دیواره‌ی شریان ضعیف‌شده و مانند یک بادکنک یا شبیه بخشی نازک در یک شلنگ آب، متسع شود. آنوریسم را اغلب پیش از ایجاد علائمی مانند درد پشت تشخیص می‌دهند. اما اگر زیاد بزرگ شود مانند همان مثال بخش نازک در شلنگ، ممکن است پاره شود. از آنجا که پارگی آنوریسم بسیار خطرناک است و ممکن است باعث خونریزی منجر به مرگ شود، آن را پیش از وقوع چنین اتفاقی با انجام جراحی درمان می‌کنند.
چه عواملی زمینه‌ساز آنوریسم هستند؟
- سیگار کشیدن
- ژنتیک
- ضربه به شکم
- عفونت
- فشار خون بالا که سرعت آسیب به دیواره‌ی رگ را افزایش می‌دهد
- اختلالات چربی خون
- تصلب شرایین (آترواسکلروز) که با تخریب پوشش طبیعی شریان می‌تواند باعث آنوریسم شود
چه کسانی باید از نظر آنوریسم آئورت شکمی بررسی و غربالگری شوند؟
آنوریسم آئورت شکمی یکی از خطرات جدی برای سلامت است که تا زمان رخ دادن حادثه‌ای مرگبار مانند پارگی آنوریسم، ممکن است بدون علامت باشد. سونوگرافی شکم، ابزاری برای غربالگری با هدف پیشگیری است که برای تشخیص آنوریسم آئورت شکمی قابل استفاده است. به این ترتیب می‌توان آنوریسم را خیلی سریع و پیش از پارگی درمان کرد.
توصیه‌نامه‌های غربالگری
انجمن‌های علمی دنیا، غربالگری آنوریسم آئورت شکمی را از طریق سونوگرافی شکم برای بیماران زیر توصیه می‌کنند:
- تمام مردان بالای ۶۵ سال
- همه مردان بالای ۵۵ سال که سابقه‌ی خانوادگی آنوریسم آئورت شکمی دارند
- تمام زنان بالای ۶۵ سال که سابقه‌ی خانوادگی آنوریسم آئورت شکمی دارند یا سیگار می‌کشند
آنوریسم آئورت شکمی بیشتر در افراد بالای ۶۰ سال و اغلب در نقطه‌ای از آئورت، درست زیر سطح کلیه‌ها اتفاق می‌افتد. مردان بیشتر از زنان به آنوریسم مبتلا می‌شوند.
علامت‌های آنوریسم شکمی چیست؟
اغلب افراد از داشتن آنوریسم اطلاعی ندارند چرا که در اکثر موارد علامتی وجود ندارد. با این حال، با بزرگ‌تر شدن آنوریسم ممکن است علامت‌های زیر ظاهر شوند:
- وجود بزرگ‌شدگی ضربان‌دار یا توده‌ی دردناک با لمس پزشک در هنگام معاینه‌ی فیزیکی
- درد پشت، شکم، یا کشاله‌ی ران که ممکن است طولانی شود و با تغییر وضعیت قرارگیری بدن یا داروهای مسکن بهبود نداشته
- باشد.
اگر آنوریسم پاره شود معمولا درد ناگهانی شدیدی ایجاد می‌کند و ممکن است بسته به محل آنوریسم و میزان خونریزی، علامت‌هایی مانند کاهش سطح هوشیاری یا فرو رفتن بیمار در شوک در اثر خونریزی ایجاد کند. پارگی آنوریسم، نیازمند درمان اورژانس است.
بررسی‌های تشخیصی
آنوریسم شکمی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اغلب آنوریسم‌های شکمی طی معاینه‌ی معمولی یا در عکس رادیوگرافی ساده که برای مسائل دیگری گرفته شده تشخیص داده می‌شوند. در صورت شک به وجود آنوریسم، می‌توان از تست‌های تصویربرداری زیر برای تعیین اندازه، موقعیت و گزینه‌های درمانی آنوریسم استفاده کرد:
- سونوگرافی: امواج صوتی که طول موج بالایی دارند و با گوش انسان شنیده نمی‌شوند در میان بافت‌های بدن منتقل می‌شوند. بازگشت این امواج صوتی ثبت و ضبط شده و تبدیل به تصاویر ویدیویی یا عکس می‌شود.
- سی‌تی‌اسکن: سی‌تی‌اسکن از امواج اشعه‌ی ایکس و کامپیوتر برای ایجاد تصویر مقطعی از بدن استفاده می‌کند.
- ام‌آر‌ای: از یک آهنربای بزرگ، امواج رادیویی و یک کامپیوتر برای ایجاد تصاویری واضح از بدن استفاده می‌شود. این فرآیند دیگر از امواج اشعه‌ی ایکس استفاده نمی‌کند.
- آنژیوگرام: روشی که در آن یک لوله‌ی نازک (کاتتر) وارد رگ خونی می‌شود و ماده‌ی حاجب تزریق می‌شود تا رگ‌های خونی را بتوان زیر اشعه‌ی ایکس مشاهده کرد. این روش به ندرت در تشخیص آنوریسم آئورت شکمی به کار می‌رود ولی ممکن است برای کمک به درمان آنوریسم از آن استفاده شود.
مدیریت و درمان بیمار
آنوریسم آئورت چگونه درمان می‌شود؟
آنوریسم‌های خیلی بزرگ و علامت‌دار نیاز به درمان دارند. دو روش درمان برای آنوریسم‌های بزرگ وجود دارد:
جراحی ترمیمی باز
جراح در این روش، برشی برای دسترسی به آنوریسم آئورت شکمی ایجاد می‌کند. بخشی از آئورت که آسیب دیده با بافت پیوندی جایگزین می‌شود. جراحی باز روشی است که سابقه‌ی زیاد و ریسک نسبتا قابل قبولی دارد. با این حال، دوران بهبودی آن طولانی است. متوسط زمان بستری در بیمارستان حدود یک هفته است. زمان بازگشت به فعالیت طبیعی ۶ هفته تا ۳ ماه طول می‌کشد. جراحی ترمیمی باز، مشابه هر جراحی دیگری خطر ایجاد عوارض نیز دارد.
ترمیم از طریق رگ (اندوواسکولار)
اندوواسکولار یعنی درون رگ خونی. در این روش، لوله‌ی نازکی که استنت‌های فلزی به نام استنت بافتی به آن متصل است وارد بدن شده و به محل مورد نظر هدایت می‌شود. برای رسیدن به شریان‌هایی که خون را از آئورت می‌آورند ابتدا برش‌های کوچکی در کشاله‌های ران ایجاد می‌کنند. سپس جراح، استنت بافتی را از این شریان‌ها به نحوی هدایت می‌کند که درون بخشی از آئورت که آسیب دیده قرار گیرد و باز شود. استنت بافتی بخش ضعیف شده‌ی رگ را از درون تقویت می‌کند و کانال جدیدی ایجاد می‌کند که خون در آن جریان پیدا کند و با این کار، خطر پارگی را از بین می‌برد. این جراحی معمولا ۱ تا ۳ ساعت طول می‌کشد و معمولا بیمار ۱ تا ۲ روز بعد از بیمارستان مرخص می‌شود و بازگشت به فعالیت طبیعی بین ۲ تا ۶ هفته است. ترمیم اندوواسکولار نیز مانند هر جراحی دیگری خطر ایجاد عوارض دارد. همچنین برای بررسی استنت بافتی لازم است ویزیت‌های پیگیری توسط پزشک انجام شود. پیگیری‌های منظمی که اهمیت بسیار زیاد داشته و نیاز به بررسی با سی‌تی‌اسکن دارند.
چه بیمارانی تحت مراقبت قرار می‌گیرند؟
اگر آنوریسم کوچکی داشته باشید پزشک از شما می‌خواهد هر ۶ تا ۱۲ ماه برای انجام سی‌تی یا سونوگرافی مراجعه کنید تا اندازه‌ی آنوریسم و هرگونه علامت احتمالی دیگر را در شما بررسی کند.
منبع: کتابخانه‌ی سلامت کلینیک کلیولند (Cleveland Clinic Health Library)