مقدمه
شیوع DVT و PE چقدر است؟
چه عواملی موجب بروز DVT و PE می شوند؟
ریسک فاکتورهای DVT چه چیزهایی هستند؟
عمل جراحی
بیماری های دیگر
بی تحرکی و مسافرت
اختلالات لختگی خون
قرص های ضد بارداری و هورمون درمانی
بارداری
اثر لخته های خون بر روی ورید ها
آیا وریدها پس از برطرف شدن لخته خون به حالت نرمال باز میگردند؟
نتیجه گیری

مقدمه

تشکیل لخته های خون در وریدهای عمقی پا، لگن، شکم و گاهی وریدهای بازویی، ترومبوز ورید عمقی ( Deep Venous Thrombosis ) (DVT) نام دارد. این مساله سالانه سلامت ۲۵۰۰۰۰ نفر در آمریکا را درگیر کرده که در حداقل ۲۰۰۰۰۰ نفر از آنها منجر به آمبولی ریه ( Pulmonary Embolism ) (PE) می‌شود.
با افزایش سن ترومبوز ورید عمقی هم شایع تر می شود. یک سوم بیمارانی که مبتلا به ترومبوز ورید عمقی هستند دچار تنگی نفس و سینه درد ناشی از حرکت لخته خون به سمت ریه ها می شوند. عارضه طولانی مدت این بیماری سندروم پس از ترومبوز یا PTS نام دارد که موجب زخم های پوستی در ۵۰۰۰۰۰ بیمار و تغییرات رنگ پوست میلیون ها نفر از آنها شده است.
از آنجایی که لخته های خون تشکیل شده قادر به جابجایی در خون هستند و میتوانند عوارض طولانی مدت خطرناکی داشته باشند، پیشگیری بر درمان ارجح است. برای جلوگیری از ابتلای DVT دانستن ریسک فاکتورهای آن الزامی است. در این فصل به بررسی ریسک فاکتورهای DVT و دلایل لخته شدن خون در وریدهای عمقی و پیامد های پس از آن می پردازیم.

شیوع DVT و PE چقدر است؟

تشخیص DVT خیلی مواقع بخاطر بی‌علامت بودن مشکل است اگرچه بیشتر منابع معتقدند از هر ۱۰۰۰۰۰ نفر مورد PE و DVT به ترتیب ۷۱ و ۱۱۷ نفر، علائم دارند. هر سال حدودا ۲۷۵۰۰۰ مورد جدید به تعداد بیماران قبلی اضافه می شوند و این روند ۱۰ سال است که ادامه دارد.

چه عواملی موجب بروز DVT و PE می شوند؟

عوامل محیطی و ژنتیکی می‌توانند از دلایل بروز این بیماری باشند. بعضی از ریسک فاکتورها دائمی هستند و برخی مثل عمل های جراحی موقتی هستند. در مجموع تمام این عوامل بخاطر تاثیر بر خاصیت لخته شدن خون اهمیت دارند. این عوامل یا از طریق تغییر فاکتورهای خونی و یا سطح تحرک فرد عمل می‌کنند. معمولا بیش از یک ریسک فاکتور برای بروز این بیماری نیاز است.

ریسک فاکتورهای DVT چه چیزهایی هستند؟

سن، جنسیت و نژاد می‌توانند ریسک فاکتور باشند. در بین این عوامل سن اهمیت بیشتری دارد. با افزایش سن احتمال خطر ریسک فاکتورهای دیگر نیز بیشتر می‌شود. برای مثال می‌توان از کاهش تحرک، ابتلا به سرطان، افزایش خاصیت لختگی خون و تغییر ماهیت وریدها نام برد.
جنسیت ریسک فاکتور خیلی مؤثری محسوب نمی‌شود اگرچه زایمان به خودی خود یک ریسک فاکتور است. برخی منابع معتقدند در سنین بین ۴۵ تا ۶۰ سالگی احتمال این بیماری در مردان بیشتر است.
نژاد به عنوان یک ریسک فاکتور تاثیرات متغیری دارد. آمار نشان داده که وقوع DVT بعد از اعمال جراحی در زرد پوستان آسیا، عرب ها، آفریقایی ها و اسپانیایی ها کمتر است که می‌تواند بخاطر ویژگی‌های ژنتیک متفاوت آنها باشد.

عمل جراحی

به دلیل کاهش تحرک پس از عمل جراحی و تغییرات در فاکتورهای خونی مربوط به تشکیل لخته، احتمال بروز DVT و PE بالا می رود. این تاثیرات با سن، مدت زمان عمل جراحی، نوع عمل جراحی و حضور ریسک فاکتورهای دیگر رابطه مستقیم دارند. در مجموع پس از ۲۵ درصد عمل های جراحی عمومی و ۵۰ درصد عمل های جراحی زانو و لگن امکان بروزDVT وجود دارد که می‌توان با تجویز رقیق کننده های خون قبل و بعد از جراحی و اعمال فشار روی پاها (به وسیله‌ی باند کشی) از آنها جلوگیری کرد.
ضربه
پس از ضربه های شدید مثل تصادفات رانندگی، احتمال بروزDVT و PE به شدت بالا می‌رود. بیمار ممکن است نتواند برای مدت طولانی حرکتی داشته باشد، اغلب اوقات بخاطر آسیب های وارده قادر به دریافت رقیق کننده های خون هم نیستند.

بیماری های دیگر

۶۰ درصد موارد DVT بخاطر بستری بودن در خانه و یا بیمارستان در اثر بیماری های نظیر سرطان، نارسایی قلبی، مشکلات تنفسی، شوک عفونی، التهابات روده و یا سکته ایجاد می شود.
۳۰ درصد از بیماران مبتلا به سرطان دچار DVT می‌شوند. در این بین بیماران مبتلا به سرطان ریه، معده، غدد لنفاوی و خون ریسک بیشتری دارند.
در برخی مواقع حتی مراجعه با علائم DVT می‌تواند منجر به تشخیص سرطان پنهان شود.

بی تحرکی و مسافرت

معلق بودن خون در وریدها برای مدت های طولانی می‌تواند منجر به وقوع پدیده ایستایی یا سکون شود. ایستایی برای مدت طولانی برای مثال در پرواز های طولانی و یا سفرهای زمینی طولانی از ریسک فاکتورهای DVT است.
با راه رفتن و یا پوشیدن جوراب های مخصوص می‌توان از این پدیده جلوگیری کرد. سفرهای طولانی برای افراد چاق، کسانی که سابقه قبلی DVT وPE یا اختلالات فاکتورهای خونی دارند خطرات بیش‌تری دارد.

اختلالات لختگی خون

اختلالات ژنتیکی متعددی وجود دارند که باعث اختلال در فاکتورهای خونی لختگی می‌شوند. ولی معمولا در حضور ریسک فاکتورهای دیگر باعث افزایش ریسک DVT و PE می شوند. از این اختلالات ژنتیکی می‌توان کمبود آنتی ترومبین ۳، کمبود پروتئین های C و S ، سندروم آنتی فسفولیپید، جهش ژنتیکی پروترومبین 20210A ، اختلال در تولید هوموسیستئین پلاسمین و افزایش فاکتورهای XI , II , VIII , IX را نام برد.

قرص های ضد بارداری و هورمون درمانی

تغییرات هورمونی در زنان ریسک DVT را افزایش می دهد. هرچقدر استروژن بیشتری وارد بدن شود این احتمال بیشتر می‌شود. پروژستین موجود در قرص های ضد بارداری هم همین تاثیر را دارد ولی با شدت کمتر. احتمال تشکیل لخته در زنان سیگاری که قرص ضد بارداری مصرف می‌کنند و سن آنها بیش از ۴۰ سال است خیلی بیشتر است. اگرچه مقدار استروژن دریافتی زنان در یائسگی یک ششم مقداری است که در قرص های ضد بارداری وجود دارد این احتمال در آنها دو تا چهار برابر بیشتر است. در هر ۱۰۰۰۰ زن یائسه که استروژن دریافت می‌کنند ۲ نفر آنها در سال دچار این عارضه می‌شوند.

بارداری

احتمال تشکیل لخته در وریدهای عمقی در طول بارداری و پس از زایمان بخاطر تغییرات در فاکتورهای خونی ایجاد کننده‌ی لخته افزایش پیدا می‌کند. اگر مادری در بارداری دچاراین عارضه شود، احتمال DVT های مجدد در بارداری های بعدی افزایش پیدا می‌کند.

اثر لخته های خون بر روی ورید ها

بعد از تشکیل لخته خون، ورید در آن قسمت ملتهب می شود، این التهاب باعث گسترش ناحیه لختگی می‌شود. پس از هفته ها و ماه ها لخته ایجاد شده که باعث انسداد رگ شده بود، تخریب می‌شود این تخریب باعث آسیب به دیواره ورید و دریچه های آن می‌شود. بدن سیستم ضد التهاب پیچیده ای دارد، کارآمدی و کفایت این سیستم نقش مهمی در بروز DVT وPE آشکار شدن علائم آن دارد.

آیا وریدها پس از برطرف شدن لخته خون به حالت نرمال باز میگردند؟

پاسخ این سوال خیر است. دیواره یک ورید در حالت نرمال کشسان و نازک است و سایز آن می‌تواند تا حد زیادی کوچک و بزرگ شود. بعد از ترومبوز ورید عمقی به دلیل تجزیه فیبرهای کلاژن و الاستین دیواره ورید سفت می‌شود علاوه بر این دیواره ورید و دریچه ها بعد از بروز لخته دچار اسکار می‌شوند که بافتی ضخیم و فیبروتیک است و عملکرد طبیعی ندارد. علائمی مانند پا درد، خستگی و تورم به این علت ایجاد می‌شوند. مجموعه این علائم به عنوان سندروم پس از ترومبوز یا PTS معرفی می‌شود. اگرچه این موارد شامل همه نمی شود اما پوشیدن جوراب مخصوص تا حداقل ۲ سال بعد از ابتلا به ترومبوز ورید عمقی از ابتلای مجدد جلوگیری کرده و شدت علائم آن کم می‌کند.

نتیجه گیری

ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریه میتوانند در اثر عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد شوند. حداقل حضور دو ریسک فاکتور در بروز آنها موثر بوده و افزایش تحرک و عوامل ضد انعقاد در خون و همچنین پوشیدن جوراب های مخصوص ریسک وقوع آنها را کاهش می‌دهد.