منظور از زخم پا چیست و دلایل ایجاد آن
منظور از زخم چیست؟
دلایل ایجاد زخم پا چیست؟
زخم پا چه انواعی دارد؟
علامت‌های زخم چیست؟
تشخیص و بررسی پا و زخم‌های آن
درمان زخم پا
درمان زخم وریدی
درمان زخم شریانی
دستورالعمل‌های مراقبت از پا
مراقبت از زخم در منزل
پیشگیری از ایجاد زخم
منظور از زخم چیست؟
زخم به جراحتی گفته می‌شود که بهبود پیدا نمی‌کند یا دوباره عود می‌کند.
دلایل ایجاد زخم پا چیست؟
زخم در پا به دلیل بیماری‌های مختلفی ایجاد می‌شود مثل:
- اختلال در گردش خون که دلیل اصلی آن اختلال در گردش خون شریان‌های کوچک به دلیل ایجاد پلاک‌هایی که باعث تنگی رگ می‌شود.
- نارسایی وریدی (اختلال دریچه‌های وریدی پا که باعث جمع شدن خون و کم‌شدن سرعت گردش خون در وریدها می‌شود)
- دیابت
- نارسایی کلیوی
- فشارخون بالا
- لنف‌ادم (جمع شدن مایع در بافت که باعث تورم پا می‌شود)
- بیماری‌های التهابی از جمله واسکولیت (التهاب رگ‌ها)، لوپوس، اسکلرودرمی و سایر بیماری‌های روماتولوژی
- سایر بیماری‌ها مانند کلسترول بالا، فشارخون بالا، کم‌خونی سلول داسی‌شکل، مشکلات گوارشی
- سابقه‌ی مصرف سیگار
- فشار ناشی از خوابیدن خیلی طولانی در یک وضعیت خاص
- ژنتیک (ممکن است علت زخم‌ها ارثی باشد)
- بدخیمی (تومور یا توده‌های سرطانی)
- عفونت
- بعضی از داروها
زخم پا چه انواعی دارد؟
زخم پا سه نوع اصلی دارد:
- زخم‌های ناشی از بی‌حرکتی خون در وریدها (استاز وریدی)
- زخم‌های ناشی از مشکلات اعصاب پا در بیماران دیابتی
- زخم‌های شریانی ناشی از ایسکمی که همان نرسیدن خون کافی به بافت‌های پا است
به طور معمول، زخم‌ها را از نظر ظاهر، محل و شکل ظاهری اطراف محل زخم توصیف می‌کنند.
زخم‌های ناشی از بی‌حرکتی خون در وریدها (استاز وریدی)
• محل زخم در بدن: این زخم‌ها معمولا زیر زانو و معمولا در قسمت داخلی پا درست بالای قوزک دیده می‌شوند و ممکن است در یک یا هر دو پا ایجاد شوند.
• ظاهر:
o بستر زخم: قرمزرنگ که ممکن است بافت زردرنگ سفت شده (فیبروز) اطراف آن را پوشانده باشد. اگر زخم، عفونت کرده باشد ممکن است ترشحات سبز یا زردرنگ هم داشته باشد که گاهی میزان آن قابل توجه است.
o حاشیه: معمولا نامنظم است. پوست اطراف زخم اغلب رنگ‌پریده و متورم است و حتی ممکن است گرم یا داغ باشد. پوست ممکن است درخشان یا سفت باشد که بستگی به میزان ادم (تورم) پا دارد.
• چه کسی به زخم وریدی پا مبتلا می‌شود: زخم‌های ناشی از بی‌حرکتی خون در ورید به طور شایع در بیمارانی دیده می‌شود که سابقه‌ی ورم پا، ورید واریسی یا سابقه‌ی لخته‌ی خون در وریدهای سطحی یا عمقی پا دارند. زخم‌های وریدی در ایالات متحده سالانه معادل 80 تا 90 درصد کل زخم‌های پا است.
زخم‌های ناشی از مشکلات اعصاب پا در بیماران دیابتی
• محل زخم در بدن: معمولا در نواحی کف پا که تحت فشار مداوم هستند ایجاد می‌شود. با این حال، زخم‌های دیابتی ناشی از آسیب فیزیکی ممکن است هرجای پا ایجاد شوند.
• ظاهر زخم:
o بستر: شکل‌های متنوعی دارد که بستگی به گردش خون بیمار دارد. ممکن است صورتی/قرمز یا قهوه‌ای/سیاه باشد.
o حاشیه: برجسته است و سطح اطراف آن خشک و سخت شده است.
• چه کسی به زخم‌های ناشی از مشکلات اعصاب پا مبتلا می‌شود: بیشتر از همه در افراد دیابتی ایجاد می‌شود و همچنین در هر کسی که حس پا در او مختل باشد.
معمولا آسیب به اعصاب (نوروپاتی) و بیماری عروق محیطی در بیمار دیابتی به طور همزمان ایجاد می‌شود. نوروپاتی در پا ممکن است باعث از دست رفتن حس پا و اختلال عملکرد غدد عرق شود که در نتیجه ممکن است آسیبی که به پا وارد می‌شود احساس نشود و در نتیجه خطر عفونت را بالا می‌برد. علامت‌های آسیب به اعصاب شامل گزگز، بی‌حسی، احساس سوزش و درد است.
بیمار دیابتی نسبت به سایرین در معرض خطر بیشتری از نظر زخم پا است. به همین دلیل، فرد دیابتی باید پای خود را روزانه معاینه کند و برای جلوگیری از آسیب به پا جوراب مناسب بپوشد. افراد مبتلا به دیابت هیچ وقت نباید با پای برهنه راه بروند.
زخم‌های شریانی (ناشی از ایسکمی)
• محل زخم در بدن: روی پاها به ویژه پاشنه‌ها، قسمت انتهایی روی پا، بین انگشتان در جاهایی که روی هم قرار می‌گیرند یا هرجایی که استخوان‌ها به تخت، جوراب یا کفش فشار می‌آورد. همچنین ممکن است این زخم در بستر ناخن در جایی ایجاد شود که ناخن پا در تماس با پوست است یا بیمار اخیرا ناخن‌هایش را زیادی کوتاه کرده باشد یا ناخنی که در گوشت پا فرو رفته و برداشته شده است.
• ظاهر:
o بستر: زرد، آبی، خاکستری یا سیاه‌رنگ است ولی معمولا خونریزی ندارد.
o حاشیه‌ها: معمولا حاشیه و پوست اطراف آن برجسته است. اگر التهاب یا عفونت داشته باشد، ممکن است اطراف بستر زخم هم متورم یا قرمزرنگ باشد. در حالتی که پا آویزان باشد ممکن است تمام بخش انتهای پا قرمز شود. این قرمزی با قرارگیری پا بالاتر از سطح بدن به سفید یا زرد رنگ‌پریده تبدیل می‌شود. معمولا زخم‌های شریانی به ویژه شب‌ها خیلی دردناک هستند. ممکن است بیمار برای کم شدن درد به صورت ناخودآگاه، پای خود را از تخت آویزان کند.
• چه کسانی مبتلا می‌شوند: معمولا بیمار از اختلال گردش خون در پای خود مطلع است و گاهی ممکن است در کنار آن اختلال دیگری نیز داشته باشد مانند مواردی که در بخش علت زخم پا گفته شد.
علامت‌های زخم چیست؟
این زخم‌ها گاهی دردناک و گاهی بدون درد هستند. معمولا پای بیمار متورم است و ممکن است احساس سوزش یا خارش هم داشته باشد. همچنین ممکن است ضایعات پوستی، قرمزی، رنگ‌پریدگی و قهوه‌ای شدن پوست یا خشک و پوسته‌پوسته شدن آن را ببینیم.
تشخیص و بررسی پا و زخم‌های آن
زخم پا چطور تشخیص داده می‌شود؟
اولین قدم، ارزیابی شر‌ح‌حال و سوابق بیمار است. زخم، توسط متخصص معاینه می‌شود و ممکن است بررسی‌هایی مانند عکس رادیوگرافی ساده، سونوگرافی، ام‌آر‌آی، سی‌تی‌اسکن انجام شود تا بتوان در مورد روش درمان تصمیم گرفت.
درمان زخم پا
این درمان یک کار تیمی است که بعد از تشخیص دلیل ایجاد زخم و طراحی یک برنامه‌ی اختصاصی برای هر بیمار انجام می‌شود. اهداف درمان شامل برطرف کردن درد، سرعت بخشیدن به روند بهبودی و برطرف شدن کامل زخم است. برای هر بیمار بر اساس وضعیت سلامت، شرایط بیمار و توانایی مراقبت او از زخم، برنامه‌ی درمانی خاص خودش طراحی می‌شود.
گزینه‌های درمان زخم شامل این موارد است:
• تجویز آنتی‌بیوتیک در صورت وجود عفونت
• داروهای ضدپلاکت یا ضدانعقاد برای پیشگیری از ایجاد لخته
• درمان‌های موضعی برای مراقبت از زخم
• جوراب‌های فشاری
• استفاده از پروتز یا وسایل کمکی برای بازگرداندن یا بهبود فعالیت‌های معمول فرد
درمان زخم وریدی
زخم‌های وریدی را با وارد کردن فشار به پا برای کاهش تورم درمان می‌کنند. درمان‌های فشاری شامل پوشیدن جوراب‌های فشاری، استفاده از باندهای فشاری چندلایه یا باندپیچی فشاری از نوک انگشتان پا تا ناحیه زیر زانو است. نوع درمان فشاری توسط پزشک بر اساس ویژگی‌های بستر زخم و مقدار ترشح از زخم مشخص می‌شود.
پانسمان زخم انواع مختلفی دارد که بر اساس نوع و ظاهر بستر زخم مشخص می‌شود.
درمان زخم شریانی
درمان زخم شریانی انواع مختلفی دارد که انتخاب آن بستگی به شدت بیماری شریانی دارد. پزشک به کمک بررسی‌های غیرتهاجمی رگ‌ها امکان بهبود زخم را ارزیابی می‌کند. پزشک ممکن است بر اساس شرایط بیمار، بررسی‌های تهاجمی، درمان از درون رگ (اندوواسکولار) یا جرّاحی تعویض رگ را برای بهبود بخشیدن به گردش خون پای فرد مبتلا توصیه کند.
اهداف درمانی در زخم شریانی شامل موارد زیر است:
- محافظت کافی از سطح پوست
- پیشگیری از ایجاد زخم‌های جدید
- بررسی بافت نرم یا استخوان از نظر احتمال وجود عفونت
- درمان زخم‌های ناشی از آسیب به اعصاب پا شامل اجتناب از فشار و تحمل وزن روی پای آسیب‌دیده است. معمولا برای بهبودی زخم ناشی از آسیب به اعصاب پا لازم است دبرید کردن (برداشتن بافت عفونی) انجام شود. خیلی اوقات از کفش‌ها یا وسایل کمکی مخصوص برای کمک به بهبودی زخم استفاده می‌شود.
دستورالعمل‌های مراقبت از پا
شروع درمان تمام زخم‌ها با مراقبت دقیق از پا آغاز می‌شود. بررسی دقیق پا به ویژه در افراد دیابتی اهمیت زیادی دارد. پیدا کردن و درمان زودهنگام زخم‌های سطحی پا کمک زیادی به پیشگیری از عفونت و بدتر شدن زخم می‌کند.
ناحیه‌ی آسیب‌دیده روی پا را هر روز به آرامی با آب ولرم و صابونی که قدرت شویندگی زیادی نداشته باشد شستشو دهید. این کار به شل شدن و شسته شدن پوست مرده و سایر ذرات اضافه از روی زخم کمک می‌کند. پای خود از جمله بین انگشتان پا را به آرامی و به طور کامل خشک کنید. حوله را با شدت روی پوست یا ناحیه‌ی بین انگشتان پا نکشید.
هر روز پای خود را از بالا تا پایین و بین انگشتان به دقت بررسی کنید تا هر گونه تاول، بریدگی، ترک‌خوردگی یا خراشیدگی احتمالی را ببینید. همچنین پا را از نظر قرمزی، گرمی، فرو رفتن ناخن در گوشت و هر گونه مشکل دیگری بررسی کنید. اگر لازم بود برای بررسی دقیق‌تر از آینه استفاده کنید یا از افراد خانواده برای دیدن این نواحی کمک بگیرید.
یک یا دو بار در روز از کرم مرطوب کننده استفاده کنید تا جلوی خشک شدن و ترک خوردن پوست این ناحیه را بگیرید. از لوسیون در نواحی بین انگشتان یا جاهایی که زخم باز یا بریدگی هستند استفاده نکنید. اگر پوستتان زیادی خشک است از کرم مرطوب‌کننده به دفعات بیشتر استفاده کنید.
به طور مرتب از ناخن انگشتان پای خود مراقبت کنید. ناخن‌ها را بعد از حمام و زمانی بگیرید که نرم‌تر هستند. ناخن‌های پای خود را بدون انحنا بگیرید و با سوهان ناخن لبه‌های آن را صاف کنید.
مشکلات و زخم‌های ایجاد شده روی پا را خوددرمانی نکنید و برای درمان آن به پزشک متخصص مراجعه کنید. برای درمان مشکلات مختصر پا تعلل نکنید و طبق توصیه‌های پزشک، کارهای لازم را انجام دهید.
مراقبت از زخم در منزل
به بیماران برای مراقبت از زخم در منزل توصیه‌هایی می‌شود که شامل موارد زیر است:
- خشک و تمیز نگه داشتن زخم
- تعویض پانسمان طبق روش توصیه شده
- مصرف داروها طبق توصیه‌ی پزشک
- نوشیدن مایعات فراوان
- رعایت رژیم سالم شامل مصرف میوه و سبزیجات فراوان
- ورزش مداوم طبق توصیه‌ی پزشک
- پوشیدن کفش مناسب
- استفاده از باندهای فشاری بر اساس توصیه‌ی پزشک و در صورت لزوم
پیشگیری از ایجاد زخم
کنترل عوامل خطر می‌تواند به پیشگیری از ایجاد و بدتر شدن زخم کمک کند. روش‌های زیر برای کم کردن عوامل خطر ایجاد زخم توصیه می‌شود:
- ترک سیگار
- کنترل فشارخون بالا
- کنترل کلسترول و چربی خون با تغییر در رژیم غذایی و استفاده از داروهای چربی خون بر اساس تجویز پزشک
- محدود کردن مصرف نمک
- کنترل دیابت و سایر بیماری‌های مرتبط
- ورزش – شروع یک برنامه‌ی پیاده‌روی منظم بعد از مشورت با پزشک
- کاهش وزن در صورت وجود اضافه وزن
- مشورت با پزشک در مورد مصرف آسپیرین برای پیشگیری از ایجاد لخته