بیماری های عروق کرونری
کلیات بیماری
انواع مختلف سندرم حاد کرونری
بیماری عروق کرونری چگونه تشخیص داده میشود؟
عوامل خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری
بیماری عروق کرونری چگونه درمان میشود؟
کلیات بیماری
قلب شما یک پمپ عضلانی قوی است که وظیفه ی پمپاژ روزانه حدود 11000 لیتر خون را به عهده دارد. قلب مانند عضلات دیگر بدن برای کارکرد درست و تغذیه سلولی خود نیاز به تأمین مداوم خون دارد. این خون مورد نیاز، توسط رگ‌هایی تأمین میشود که نام آنها «رگ‌های کرونری» است.
- بیماری عروق کرونری به چه معناست؟
به وضعیتی که در آن عروق کرونری تنگ یا مسدود شده‌باشند، بیماری عروق کرونری گفته میشود که به طور معمول به دلیل آترواسکلروزیس اتفاق می‌افتد که در حقیقت همان تشکیل پلاک‌های چربی در دیواره عروق است. فرایند آترواسکلروزیس (که از نظر واژه به معنی سفت شدن یا مسدود شدن می‌باشد) به دلیل تجمع کلسترول و سایر ذرات چربی در دیواره‌ی داخلی عروق اتفاق می‌افتد که به این تجمعات چربی، اصلاحا پلاک گفته میشود. این پلاک‌ها می‌توانند به طور مستقیم یا از طریق تغییر کارکرد انقباضی عروق کرونری، از جریان طبیعی خون در این عروق جلوگیری کرده و خون رسانی به عضله‌ی قلب را محدود کنند.
بدون وجود جریان خون کافی، عضله‌ی قلب از دریافت مواد مغذی که برای کارکرد طبیعی به آنها احتیاج دارد محروم خواهدشد که این فرایند باعث ایجاد درد قفسه ی سینه (آنژین قلبی) میشود. اگر جریان خون یک قسمت از عضله‌ی قلب به طور کامل قطع شود، یا انرژی مورد نیاز قلب بسیار بیشتر از مقدار تغذیه‌ی خونی آن شود، یک حمله‌ی قلبی اتفاق می‌افتد که نشان دهنده ی آسیب واردشده به بافت عضلانی قلب است.
- چه چیزی باعث کاهش جریان خون در عروق کرونری میشود؟
عروق کرونری قلب شما مانند لوله هایی هستند که خون به راحتی درون آنها جریان دارد. دیواره‌ی عضلانی این عروق به طور طبیعی کاملا کشسان و نرم بوده و توسط سلول هایی به نام سلول اندوتلیال پوشیده شده‌اند. این لایه‌ی سلولی (اندوتلیوم) در مواجهه با محرک های مختلف، با ترشح مواد شیمیایی خاصی کارکرد عروق را تنظیم می‌کند.
بیماری عروق کرونری از سنین پایین و جوانی آغاز میشود، در این زمان لایه های نازکی از چربی در عروق شما دیده می‌شوند که با افزایش سن، این رسوبات چربی بیشتر شده و به دیواره‌ی عروق آسیب های جزئی مداوم می‌رسانند. مواد مختلفی که در خون شما درحال حرکت هستند مانند سلول های التهابی، ضایعات سلول های تخریب شده، پروتئین ها و کلسیم به واسطه ی این آسیب ها شروع به چسبیدن به دیواره‌ی عروق می‌کنند. مجموعه ی این مواد به علاوه ی رسوبات چربی پلاک را می‌سازند.
درطول زمان در دیواره ی داخلی عروق پلاک هایی با اندازه های مختلف ساخته میشود که بسیاری از آنها مرکزی نرم و انعطاف‌پذیر و پوسته ای سخت و شکننده دارند. اگر این پوسته دچار پارگی و آسیب شود، مرکز پلاک که نرم و شامل رسوبات چربی است در معرض جریان خون قرار می‌گیرد. پلاکت ها (که به طور طبیعی در خون حضور داشته و مسؤولیت ایجاد لخته را به عهده دارند) به پلاک پاره شده متصل شده و لخته ایجاد می‌کنند.
لایه ی اندوتلیال هم می‌تواند در اثر این فرایند دچار اختلال عملکرد شده و با ترشحات نابه‌جا باعث شود انقباض عروق در زمان اشتباهی انجام شود که این مسئله خود به محدود تر شدن جریان خون در عروق کرونری دامن می‌زند.
گاهی اوقات این لخته‌ی تشکیل شده، خود به خود از بین رفته و جریان خون مجددا برقرار میشود. اما گاه می‌تواند به طور ناگهانی باعث بسته شدن رگ و قطع شدن جریان خون شده و وضعیت خطرناکی به نام سندرم حاد کرونری را ایجاد کند.
- چه کسانی دچار بیماری عروق کرونری می‌شوند؟
بیماری های قلبی، از شایع ترین و مهمترین دلایل مرگ و میر در هر دو جنس محسوب میشود. انجمن قلب آمریکا پیشبینی می‌کند که هر 40 ثانیه یک نفر در این کشود دچار حمله‌ی قلبی میشود. به علاوه، برای کسانی که عوامل خطر (ریسک فاکتور) خاصی برای بیماری های قلبی عروقی ندارند، ریسک ابتلا به این بیماری در طول عمر، 6/3 درصد برای مردان و کمتر از 1 درصد برای زنان است. داشتن دو عامل خطر یا بیشتر ریسک ابتلا را تا 5/37 درصد برای مردان و 3/18 درصد برای زنان افزایش می‌دهد.
انواع مختلف سندرم حاد کرونری
- آنژین ناپایدار:
این بیماری معمولا تغییر وضعیتی از آنژین پایدار یا همان درد قفسه‌ی سینه‌ی پایدار است. در این حالت درد فقسه‌ی سینه با فواصل کوتاه تر، با مقدار فعالیت کمتر، با شدت و طول بیشتر اتفاق می‌افتد. اگرچه این آنژین معمولا با مصرف داروی خوراکی (ازجمله نیتروگلیسیرین یا اصطلاحا قرص زیرزبانی) برطرف میشود، اما این بیماری همانطور که از نامش پیداست، ناپایدار بوده و می‌تواند به سمت حمله‌ی قلبی پیشرفت کند. درمان دارویی با شدت بیشتر یا مداخلات تهاجمی برای درمان این وضیت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- سکته‌ی قلبی بدون بلند شدن قطعه‌ی ST در نوار قلب:
در این نوع از سکته‌ی قلبی تغییرات قابل توجهی در نوار قلب (ECG) ایجاد نمی‌شود. اما آنزیم‌های عضلانی که غلظت آنها در خون اندازه گیری میشود، آسیبی را که به عضله‌ی قلب وارد شده نشان می‌دهند. در این نوع سکته‌ی قلبی، بسته شدن عروق کرونر معمولا ناکامل یا موقتی است؛ به همین دلیل میزان آسیب معمولا محدود است.
- سکته‌ی قلبی با بلند شدن قطعه‌ی ST در نوار قلب:
این گونه از سندرم حاد کرونری به دلیل بسته شدن کامل و ناگهانی مجرای رگ اتفاق می‌افتد که معمولا قسمت بزرگی از عضله‌ی قلب را درگیر کرده و به طور همزمان باعث تغییرات نوار قلب و بالا رفتن سطح خونی مارکر های قلبی در خون میشود.
اگرچه برخی از بیماران قبل از وقوع سکته دچار علائم پیشبینی کننده‌ی آن می‌شوند، اما برخی دیگر تا زمانی که اتفاق اصلی رخ نداده کاملا بی‌علامت می‌مانند.گروهی دیگر از بیماران نیز وجود دارند که هیچ علامتی در هیچ مرحله ای از این فرایند از خود نشان نمی‌دهند.
هر سه نوع سندرم کرونری حاد نیاز به مداخله تشخیصی و درمانی اورژانس دارند.
- خونرسانی جانبی (کولترال)
زمانی که گردش خون در عروق کرونر به دلیل وجود پلاک محدود میشود، عروق جانبی برای بهتر شدن خونرسانی و دورزدن ناحیه‌ی تنگی ایجاد می‌شوند. اما این عروق معمولا قادر نیستند در زمان افزایش کار قلب مانند ورزش، استرس و فعالیت بدنی خونرسانی کافی برای قلب فراهم‌کنند.
- ایسکمی به چه معناست؟
ایسکمی به کاهش خونرسانی در عضله‌ی قلب گفته میشود. ایسکمی زمانی اتفاق می‌افتد که عروق کرونری تنگ شده، دیگر توانایی رساندن خون غنی از اکسیژن کافی متناسب با نیاز قلب را ندارند. در این حالت، عضله‌ی قلب اصطلاحا تشنه‌ی اکسیژن است.
این وضعیت مشابه حالتی است که عضلات اندام مانند عضله‌ی پا دچار گرفتگی می‌شوند. وقتی فردی برای مدت طولانی ورزش کند، عضلات پا به دلیل کافی نبودن اکسیژن و مواد غذایی دچار گرفتگی می‌شوند. قلب شما هم مانند هر عضله‌ی دیگری برای کارکرد طبیعی نیاز به اکسیژن و مواد غذایی دارد. اگر خونرسانی عضله‌ی قلب کافی نباشد، دچار ایسکمی شده و درد قفسه‌ی سینه و سایر علائم حمله‌ی قلبی بروز می‌کنند.
ایسکمی معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که قلب به دلایل مختلف از جمله فعالیت فیزیکی، غذا خوردن، استرس، هیجان و مواجهه با سرما نیاز به اکسیژن بیشتری داشته باشد.
زمانی که علائم ایسکمی در کمتر از ده دقیقه با استراحت یا مصرف دارو برطرف شود به شما گفته میشود دچار آنژین پایدار یا بیماری عروق کرونری پایدار هستید. این بیماری ممکن است تا حدی پیشرفت کند که حتی در حالت استراحت نیز علامتدار باشد.
ایسکمی و حمله‌ی قلبی می‌تواند به صورت خاموش یا بی‌علامت اتفاق بیفتد. این وضعیت در بیماران مبتلا به دیابت بیشتر دیده میشود اما می‌تواند در تمامی بیماران مبتلا دیده‌شود.
بیماری عروق کرونری چگونه تشخیص داده میشود؟
متخصص قلب شما با استفاده از گرفتن شرح حال و پرسیدن در مورد علائم، سابقه‌ی بیماری ها و عوامل خطر، و همچنین با معاینه‌ی بالینی و انجام تست های مختلف می‌تواند وجود این بیماری را در شما تشخیص دهد.
تست های تشخیصی به پزشک شما کمک می‌کنند میزان درگیری عروق کرونری، تاثیر آن روی عملکرد قلب و بهترین روش درمان اختصاصی شما را تشخیص دهد. این تست های تشخیصی شامل موارد زیر هستند:
- تست های مبتنی بر الکتروکاردیوگرافی یا نوار قلب که شامل نوار قلب ساده و تست ورزش میشود. در این تست‌ها فعالیت الکتریکی قلب شما در هنگام ورزش یا استراحت مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- تست های آزمایشگاهی که برای تشخیص یا پایش وضعیت بیماری شما استفاده می‌شوند.
- تست های تهاجمی مانند آنژیوگرافی عروق کرونری که اطلاعات دقیقی از میزان گرفتاری این عروق و وسعت بیماری را به دست می‌دهند.
- تست های پزشکی هسته ای که بر اساس میزان اشعه ی قابل اندازه گیری از نقاط مختلف قلب پس از تجویز داروی رادیواکتیو عمل می‌کنند.
- اکوکاردیوگرافی که برای مشاهده ی ساختار قلب، عملکرد پمپاژ خون و جهت حرکت خون در قسمت های مختلف قلب استفاده میشود.
- تست های رادیوگرافیک مانند عکس قفسه‌ی سینه، CT و MRI که برای بررسی ساختار های درون قفسه‌ی سینه به کار می‌روند.
- تست هایی که برای پیشبینی میزان خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری به کار می‌روند شامل CRP، و همچنین بررسی کامل سطح چربی های خون و قند خون.
عوامل خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری
- جنس مذکر: مردان خطر بالاتری از زنان برای ابتلا به حمله‌ی قلبی دارند و معمولا در سنین پایین تری نسبت به زنان دچار این بیماری می‌شوند. اما از سن 70 سالگی این ریسک در دوجنس به طور مساوی دیده میشود.
- سن بالا: بیماری عروق کرونری در سنین بالاتر به خصوص بالای 65 سال بیشتر دیده میشود.
- سابقه‌ی خانوادگی بیماری قلبی عروقی: اگر پدر یا برادر شما در کمتر ازن ۵۵ سالگی و یا مادر یا خواهر شما در سن کمتر از ۶۵سالگی مبتلا به بیماری قلبی شده‌اند، شما در ریسک بالاتری از ابتلا قرار دارید. در این صورت از پزشکتان بخواهید در مورد زمان مناسب برای غربالگری از نظر بیماری قلبی شما را راهنمایی‌کند.
- نژاد: نژاد های آفریقایی آمریکایی به دلیل داشتن فشار خون بالاتر، ریسک بالاتری از ابتلا به بیماری های قلبی‌عروقی دارند. برخی نژاد های دیگر نیز مانند مکزیکی آمریکایی، هاوایین، هندی آمریکایی و آسیایی آمریکایی به دلیل شیوع بیشتر اضافه وزن و دیابت با احتمال بالاتری به بیماری عروق کرونری مبتلا می‌شوند.
- عوامل خطری که می‌توان آنها را تغییر داد عبارتند از:
- مصرف سیگار و مواجهه با دود تنباکو
- تری‌گلیسیرید و کلسترول بالا: به خصوص میزان LDL (چربی بد) بیشتر از 100 و HDL (چربی خوب) کمتر از 40. در کسانی که در حال حاضر مبتلا به بیماری عروق کرونری هستند یا کسانی که با خطر بالایی از ابتلا مواجهند هدف سطح خونی LDL کمتر از 70 است. پزشک شما می تواند اطلاعات بیشتری در این زمینه به شما بدهد.
- فشارخون بالا: ۸۰/۱۲۰ یا بالاتر
- دیابت کنترل نشده: میزان HbA1C بالاتر از 7
- نداشتن فعالیت فیزیکی
- اضافه وزن: شاخص توده ی بدنی (BMI) 25-29 یا بالاتر
توجه: اینکه وزن شما چگونه در بدنتان تقسیم شده نیز مهم است. اندازه گیری دور کمر برای مشخص کردن توزیع چربی قابل استفاده است. دور کمر دقیقا از بالای ناف اندازه گیری میشود. ریسک بیماری های قلبی عروقی در مردانی که دور کمر آنها بیشتر از 102 سانتیمتر و در زنانی که دور کمر آنها بیشتر از 92 سانتیمتر است بیش از سایرین است.
- استرس یا عصبانیت کنترل نشده
- رژیم غذایی ناسالم
هرچه تعداد ریسک فاکتور های شما بیشتر باشد خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری در شما بیشتر است
بیماری عروق کرونری چگونه درمان میشود؟
درمان این بیماری شامل این موارد است:
کاهش ریسک فاکتورها، مصرف دارو های تجویز شده، فرایند های درمانی تهاجمی یا جراحی و ویزیت های مرتب و دقیق توسط پزشک.
کاهش عوامل خطر با تغییر سبک زندگی قالب دست یافتن است. پزشکتان از شما خواهد خواست:
- اگر سیگار می‌کشید آن را ترک کنید.
- رژیم غذایی خود را به گونه ای تغییر دهید که کلسترول خونتان کاهش یافته، فشار خونتان کنترل شود ودر صورت ابتلا به دیابت قند خونتان تحت کنترل باشد. برای این هدف رژیم غذایی با میزان سدیم کم، و چربی‌های مضر کم پیشنهاد میشود. یک متخصص تغذیه می‌تواند در به وجود آوردن این تغییرات به شما کمک کند.
- فعالیت فیزیکی خود را افزایش داده تا به وزن دلخواهتان رسیده و استرستان را کاهش دهید. اما قبل از شروع ورزش با پزشکتان درمورد لزوم شروع دوره‌ی بازتوانی قلبی مشاوره کنید.
- عوامل خطر بیماری های قلبی را در خودتان بررسی‌کرده و آنها را به کمک پزشکتان پایش کنید.
داروهای تجویز شده را با دقت و مرتب مصرف نمایید:
اگر تغییر سبک زندگی برای درمان بیماری کافی نباشد، ممکن است از دارو به منظور تغییر برخی از ریسک فاکتور ها مثل افزایش چربی خون یا فشار خون استفاده‌شود. پزشک شما با درنظر گرفتن شرایط اختصاصی بیماری شما و سایر بیماری هایی که ممکن است وجود داشته باشند، درمورد تجویز بهترین داروها تصمیم خواهد گرفت.
- درمان های مداخله ای تهاجمی
شایعترین مداخلات عروقی که برای درمان بیماری کرونری استفاده می شوند، آنژیوپلاستی با بالن، و کارگذاری استنت (توری فلزی) داخل عروق کرونری هستند. این مداخلات، غیر جراحی محسوب‌شده و توسط متخصص قلب و عروق انجام میشود که توسط کاتتر و از طریق عروق محیطی به قلب دسترسی پیدا می‌کند و برش جراحی را شامل نمی‌شود. انواع مختلفی از بالن و استنت برای درمان پلاک ها مورد استفاده قرار می‌گیرند که پزشکتان با توجه به وضعیت بیماری شما نسبت به انتخاب بهترینشان اقدام خواهد کرد.
- عمل بای‌پس عروق کرونری
در این روش مسیر یکی یا بیشتر از عروق کرونری مسدود شده، توسط یک رگ سالم که از اندام، تنه یا قفسه‌ی سینه خود بیمار جدا شده است جایگزین میشود. به این ترتیب که این رگ جدید، رگ مسدود شده را دور زده و مسیر جدیدی برای خونرسانی به بافت قلب فراهم می‌کند.
اگر این درمان های کلاسیک برای شما قابل استفاده نباشند، ممکن است پزشکتان درمان های دیگری مانند EEC (Enhanced External Counterpulsation) را پیشنهاد کند.
- EECP
این روش درمانی برای بیمارانی که آنژین پایدار داشته و درمان های استاندارد برای آنها پاسخ کافی نداشته است، می‌تواند باعث ایجاد مسیر های خون رسانی کوچک جانبی شده و به طور طبیعی با دور زدن عروق مسدود شده، خون رسانی بهتری برای عضله‌ی قلب فراهم کنند. این روش برای بیمارانی که از درد قفسه‌ی سینه‌ی پایدار رنج می‌برند و دریافت داروهای خوراکی و فرانید های درمانی استاندارد، اثربخشی کافی برای از این بردن علائمشان را نداشته، راه گشا خواهد بود.
- نکته‌ی مهم: این روش های درمانی صرفا خونرسانی قلب شما را بهبود می‌بخشند و بیماری عروق کرونری را درمان قطعی نمی‌کنند. در نتیجه در تمام مراحل بیماری، کاهش عوامل خطر از طریق تغییر سبک زندگی، مصرف مرتب دارو های تجویز شده و عمل کردن به دستورات پزشک، برای جلوگیری از پیشرفت بیماری، مهم و لازم است.
- پیگیری درمان
متخصص قلب شما به طور مرتب و با فواصل زمانی مشخص، شما را برای انجام معاینه‌ی بالینی و انجام تست‌های آزمایشگاهی ویزیت خواهدکرد. این اطلاعات برای پایش وضعیت بیماری شما و انتخاب درمان مناسب، بسیار راهگشا خواهد بود و به همین دلیل باید همواره نسبت به فواصل ویزیت و مرتب بودن آنها حساس باشید.
ترجمه: دکتر اشکان یحیوی
ویرایش و تصحیح: دکتر حسن ریاحی
آخرین به روز رسانی: تابستان ۱۳۹۷