پیوند قلب

پیوند قلب

عمل پیوند قلب یک عمل جراحی است که در آن قلب بیمار با قلب فرد اهدا کننده عضو جایگزین می‌شود. این عمل تنها در شرایطی انجام می‌شود که زندگی فرد بدون انجام آن امکان پذیر نباشد و معیارهای سفت و سختی برای آن وجود دارد.

با توجه به پیشرفت دانش پزشکی، عمل‌های پیوند قلب امروزه درصد موفقیت بالایی داشته و بیماران سال‌ها و حتی دهه‌های متمادی پس از آن عمر می‌کنند.

برای کاندید شدن برای این عمل جراحی بیمار بایستی برای زنده ماندن به یک قلب جدید نیاز داشته‌باشد. از آنجائیکه برای اهدای قلب محدودیت‌های فراوانی وجود دارد معیارهای خیلی سختی برای واجد شرایط بودن این عمل جراحی درنظر گرفته می‌شود.

مانند عمل پیوند اعضای دیگر بدن، عمل پیوند قلب هم عمل پرخطری بوده و فرد در سال‌های باقی مانده از عمر خود به داروهای متنوع و گوناگونی برای پس نزدن عضو جدید نیاز دارد.

چه کسی نیازمند عمل پیوند قلب است؟

عمل پیوند قلب آخرین خط درمان برای کسانی است که از نارسایی قلبی شدید رنج می‌برند. این بدین معنی است که قلب آنها بخاطر آسیب‌های برگشت ناپذیر، از پس پمپاژ خون کافی در بدن بر نمی‌آید. این نوع از نارسایی قلبی می‌تواند در اثر دلایل گوناگونی ایجاد شود. بیشتر افرادی که نیازمند پیوند قلب هستند از یکی از مشکلات زیر رنج می‌برند:

کاردیومایوپاتی، این نوعی از بیماری قلبی است که عضله قلب را دچار مشکل می‌کند و لغت آن به معنی بیماری عضله قلب است. از دلایل آن می‌تواند عفونت‌ها و یا عوامل ژنتیکی باشد، گاهی دلایل آن ناشناخته است.
بیماری‌های رگ‌های کرونری، گرفتی رگ‌های قلب می‌تواند مانع رسیدن خون کافی به عضله قلب و باعث حمله‌های قلبی و بروز آسیب‌های جدی برگشت ناپذیر شود.
بیماری‌های ژنتیکی قلب، بیماری‌های ژنتیکی قلب آنهایی هستند که فرد از بدو تولد به آنها دچار است. برخی از بیماری‌های ژنتیکی قلب باعث بروز نارسایی قلبی شدید می‌شوند که در این صورت بیمار نیازمند پیوند قلب خواهد بود.
بیماری‌های دریچه‌های قلب، در این بیماری‌ها دریچه‌های قلب دچار اختلال هستند.

عمل پیوند قلب در کودکان و بزرگسالان تا سن ۷۰ سالگی و در برخی شرایط تا ۷۵ سالگی قابل انجام است.

عمل جراحی پیوند قلب چقدر رواج دارد؟

این عمل جراحی خیلی متداول نیست. در سال ۲۰۲۰ تنها ۸۲۰۰ عدد جراحی پیوند قلب در سرتاسر دنیا انجام شد. ایالات متحده آمریکا با ۳۶۵۸ عدد پیوند قلب، رتبه اول در جهان را دارد. آلمان، فرانسه و اسپانیا در رتبه‌های بعدی هستند.

عمل پیوند قلب به دو دلیل عمده خیلی رایج نیست:

کمبود اهدا کننده عضو: شمار اهدا کننده‌های قلب محدود است، از طرفی برای کم کردن احتمال پس زدن عضو جدید، گروه خونی هر دو نفر اهدا کننده و گیرنده عضو و اندازه‌های بدن آنها می‌بایست مشابه باشد.
پیچیدگی عمل: پیوند قلب عمل جراحی پیچیده‌ای است و تنها شمار اندکی از بیمارستان‌ها تجهیزات انجام این جراحی را دارند.

آنچه قبل از عمل پیوند قلب روی می‌دهد.

مراحل زیر قبل از انجام پیوند قلب طی می‌شوند:

ارجاع بیمار به مراکز انجام پیوند قلب
ارزیابی بیمار
اضافه شدن به لیست انتظار
انجام درمان‌های جانبی در حال انتظار برای پیوند قلب.

در زیر این موارد با ذکر جزئیات توضیح داده شده است.

ارجاع بیمار به مراکز انجام پیوند قلب

برای گرفتن وقت ارزیابی بیمار به یکی از مراکز انجام پیوند قلب ارجاع داده می‌شود.

ارزیابی بیمار

از آنجایی که تعداد محدودی اهدا کننده عضو وجود دارد، ارزیابی این امکان را می‌دهد که بهترین کاندیدای دریافت کننده قلب برای بهره بردن بهینه از قلب جدید انتخاب شود. ارزیابی شامل مراحل مختلفی می‌شود؛

ارزیابی پزشکی

پزشک متخصص با انجام تست‌های متعددی وضعیت سلامت و شرایط جسمانی بیمار را ارزیابی می‌کند. برخی از این تست‌ها در زیر آمده است؛

ترکیب خونی بیمار، پزشک متخصص با انجام آزمایش خون ترکیب اجزای خون بیمار و نوع گروه خونی او را مشخص می‌کند.
سیستم ایمنی، سیستم ایمنی بیمار برای ارزیابی توان او در حفظ عضو جدید پیوند زده شده بررسی می‌شود.
مصرف الکل و دخانیات، بخش مهمی از آماده‌سازی برای عمل پیوند قلب ترک مصرف هرگونه دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی است.

برخی تست‌های تصویربرداری که ممکن است نیاز باشند:

رادیوگرافی ساده
سی تی اسکن
ام آر آی
اکوکاردیوگرافی

تست‌های بررسی کننده عملکرد قلب و سیستم تنفسی هم گاهی انجام می‌شوند:

نوار قلب
تست‌ ورزش
هولتر ریتم
تست‌های عملکرد ریه
کاتتریزاسیون قلبی

ممکن است تست‌های دیگر برای بررسی وجود بیماری‌های دیگر هم انجام شوند،

عفونت سل
HIV ایدز
هپاتیت B
هپاتیت C
توکسوپلاسموز
تبخال تناسلی
آبله مرغان

افراد کاندید برای عمل پیوند قلب باید تمامی واکسن‌های مورد نیاز را دریافت کرده باشند.

ارزیابی روانی و عصبی بیمار

بخشی از فرایند پیوند قلب ارزیابی روانی‌ و عصبی بیمار است و این از این جهت اهمیت دارد که عملیات پیوند قلب و نگهداری های پس از آن به شدت پرچالش است. فرد دریافت کننده قلب به شدت در معرض افسردگی بوده و ارزیابی عصبی و روانی قابلیت فرد برای تحمل این فشارها و استرس‌ها را بررسی می‌کند.

ارزیابی دندانپزشکی

سلامت دندان و دهان نقش مهمی در سلامت قلب دارد. عفونت‌ها و آسیب‌های دهان و دندان می‌توانند به از طریق خون به قلب هم راه پیدا کرده و آنجا را هم دچار عفونت کنند.

ارزیابی اجتماعی و اقتصادی

پیوند قلب فرایند مشکل و پیچیده‌ای است. برای افزایش درصد موفقیت حفظ عضو جدید، بیمار نیازمند حمایت‌های عاطفی و معنوی خانواده و دوستان است. تیم پیوند قلب موقعیت اجتماعی بیمار را بررسی کرده و نیازهای معنوی و مادی‌ای که بیمار در طی این مسیر خواهد داشت را به او اعلام خواهند کرد.

اضافه شدن به لیست انتظار

اگر پس از ارزیابی‌ها نتیجه‌گیری شود که فرد کاندیدای مناسبی برای پیوند قلب است، اسم او به لیست انتظار اضافه خواهد شد. لیست به ترتیب مدت زمان انتظار و وخامت حال بیمار خواهد بود، هرچه حال بیمار وخیم‌تر باشد در قسمت بالاتری از لیست قرار خواهد گرفت.

درمان‌های جانبی

همزمان با انتظار برای پیوند قلب درمان‌های مورد نیاز برای تسکین حال بیمار و حفظ سلامتی او انجام خواهند شد. این درمان‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

دارو، این داروها اغلب موارد به پمپاژ و عملکرد بهتر قلب کمک می‌کنند.
دستگاه، انواعی از دستگاه‌ها که به پمپ قلب کمک می‌کنند مانند پمپ بالونی داخل آئورت در بدن گذاشته می‌شوند. معمولا پزشک این دستگاه‌ها را درون رگ‌های بزرگ و اصلی قلب مانند آئورت کار می‌گذارد تا به پمپاژ بهتر قلب کمک کنند.
دستگاه دستیار بطن چپ، قلب گاهی اوقات آنقدر ضعیف است که برای پمپ خون کافی در سرتاسر بدن توان کافی ندارد، در اینصورت دستگاه دستیار بطن چپ در قلب کار گذاشته می‌شود تا زمان انتظار برای پیوند قلب به اتمام برسد.

آنچه در زمان پیوند قلب اتفاق می‌افتد

مراحل زیر برای پیوند قلب انجام می‌شوند:

بیهوشی عمومی، عمل پیوند قلب عمل جراحی است که در آن باید بیهوشی عمومی انجام شود.
وصل کردن دستگاه تنفس مصنوعی، در زمان بیهوشی در گلوی بیمار لوله‌ای قرار می‌گیرد که انتهای دیگرش به دستگاه تنفس مصنوعی متصل است، این دستگاه تنفس را برای بیمار در حین بیهوشی امکان‌پذیر می‌کند.
استفاده از رقیق کننده‌های خون، از رقیق کننده‌هایی مانند هپارین برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های خون در مسیر عبور خون از دستگاه بای پس قلب-ریه استفاده می‌شود.
وصل کردن دستگاه بای‌پس قلب-ریه، این دستگاه همچنین به اسم دستگاه بای پس کاردیوپولمونری شناخته می‌شود، در زمان عمل پیوند قلب این دستگاه کار قلب و ریه را برای بدن انجام می‌دهد، این دستگاه اکسیژن را به خون اضافه کرده و دی اکسید کربن موجود در آن را جذب می‌کند و خون را در سرتاسر بدن به گردش در می آورد.
جدا کردن قلب بیمار، برای باز کردن جا برای قلب جدید رگ‌های اصلی و بزرگ قلب جدا و گیره زده شده و قلب بیمار خارج می‌شود.
پیوند قلب جدید، قلب اهدا شده به رگهای اصلی بدن پیوند زده شده و شروع به فعالیت می‌کند، قلب جدید ممکن است در ابتدا برای تپش به کمک احتیاج داشته باشد، در این صورت به یک دستگاه الکتریکی دستیار نیاز است، این دستگاه مانند باتری قلب عمل می‌کند اما نیاز به کارگذاری دائمی در بدن ندارد.

آنچه پس از عمل پیوند قلب اتفاق می‌افتد

پس از انجام عمل پیوند قلب مراحل زیر قابل انتظار است:

ریکاوری در بیمارستان، بین یک تا سه هفته زمان برای ریکاوری در بیمارستان لازم است، بخش اول ریکاوری در ICU بیمارستان بوده تا علائم حیاتی بیمار و یا علائم ناشی از پس زدن عضو جدید کنترل و نظارت شوند.
دستورالعمل مراقبت‌های لازم، قبل از ترک بیمارستان پزشک متخصص دستورالعمل اجرایی برای نگهداری و مراقبت از عضو جدید را به بیمار می‌دهد.
مراکز بازپروری قلب، پزشک متخصص اطلاعات لازم برای پیوستن به مرکز بازپروری قلب را به بیمار خواهد داد، در این مراکز عملکرد قلب و سلامت آن بهبود پیدا کرده و تقویت خواهد شد.

پس از بازگشت به خانه اجرا کردن صحیح دستورالعمل مراقبت‌ اهمیت زیادی دارد، این دستورالعمل شامل موارد زیر می‌شود:

داروهای مورد نیاز
رژیم غذایی مناسب
برنامه ورزشی و محدودیت‌های فیزیکی
شناخت علائم پس‌زدن عضو جدید

همچنین اطلاع از آنچه در دوران نقاهت طبیعی و یا غیر طبیعی است اهمیت زیادی دارد، برای مثال اطلاع از ضربان قلب نرمال در این مرحله ضروری است، پس از عمل پیوند قلب معمولا ضربان قلب متمایل به بخش بالایی بازه نرمال یعنی ۱۰۰-۹۰ خواهد بود، و این به این خاطر است که قلب جدید بصورت اتوماتیک به سیستم عصبی فرد مرتبط نمی‌شود. پزشک ضربان قلب نرمال در حالت استراحت و اینکه ضربان در آینده چه تغییراتی خواهد کرد را برای بیمار شرح خواهد داد.

تضعیف سیستم ایمنی

پس از عمل پیوند قلب پزشک برای بیمار داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی را تجویز خواهد کرد چون در غیر اینصورت بدن به عنوان مهاجم با قلب جدید برخورد کرده و آن را پس خواهد زد. بیمار برای بقیه عمر باید از داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی استفاده کند.

فواید عمل پیوند قلب

بزرگترین فایده عمل پیوند قلب حفظ جان بیمار است وقتی که انتخاب دیگری برای درمان و حفظ جان فرد وجود ندارد. پیوند قلب گاهی تنها راه انتخاب است زمانیکه:

راه‌های درمان دیگر کمکی نکرده اند
راه‌های درمان دیگر احتمال ناچیزی برای کمک به بیمار دارند
راه‌های درمان دیگر بسیار پرمخاطره هستند

معایب عمل پیوند قلب

قلب‌های اهدا شونده بشدت کم شمار و محدودند.
این عمل بشدت پیچیده و دشوار است و تنها تعداد محدودی از بیمارستان‌ها قادر به انجام آن هستند.
برخی از بیمارها به علت ضعف مفرط قادر به تحمل این عمل جراحی نخواهند بود.
این عمل بسیار پر خطر است.

خطرات عمل پیوند قلب

پس‌زدن عضو
عفونت ( بخصوص بخاطر تضعیف سیستم ایمنی )
ناموفق بودن گرافت ( پیوند) به هر دلیلی
گرفتگی رگ‌های اصلی پس از پیوند به قلب
بیماری‌ها و نارسایی کلیوی
پوکی استخوان
فشار خون بالا
آسیب‌های عصبی
آریتمی های قلبی

خطرات زیر نیز امکان وقوع خواهند داشت:

سکته مغزی
روان آشفتگی و از دست دادن هشیاری
افسردگی
دردهای مزمن

چه مدت زمان برای ریکاوری پس از عمل پیوند قلب لازم است؟

عمل پیوند قلب عمل جراحی پیچیده‌ای است، زمان لازم برای ریکاوری معمولا نسبت به عمل‌های جراحی دیگر قلب طولانی‌تر است، حداقل ۱۰ روز برای بستری در بیمارستان زمان لازم است، با توجه به شرایط بیمار ممکن است زمان بیشتری نیاز باشد، معمولا چندین ماه برای بازیابی کلی سلامت نیاز است.

چه مدت زمانی برای بازگشت به زندگی نرمال پس از عمل پیوند قلب لازم است؟

پزشک متخصص تنها کسی است که می‌تواند این سوال را به دقت پاسخ دهد، جواب این سوال به کیفیت ریکاوری و شرایط جسمانی بیمار بستگی دارد، به احتمال زیاد امکان رانندگی شش تا هشت هفته پس از جراحی وجود نخواهد داشت، تا شش هفته پس از عمل نباید اجسام سنگین‌تر از ۵ کیلو را بلند کرد و نکات بسیار دیگری هم هستند که باید رعایت شوند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

معمولا در ۳ ماه اول پس از پیوند قلب بیمار بایستی بطور مرتب با پزشک خود ملاقات کند.

در این ملاقات‌ها پزشک علائم پس‌زدن عضو جدید را بررسی می‌کند و علائم مورد انتطار را برای بیمار شرح می‌دهد، همچنین عملکرد قلب جدید را نیز بررسی می‌کند.

پزشک موارد زیر را نیز به بیمار یادآوری می‌کند:

مراقبت‌های دندانپزشکی، از ضروریات پس از عمل پیوند قلب است، زیرا بیماری‌های دهان و دندان امکان درگیر کردن قلب را نیز دارند.
واکسن‌ها، واکسن‌ها امکان ابتلا به عفونت‌ها را کاهش می‌دهند، پزشک متخصص واکسن‌های مناسب برای بیمار را به او معرفی می‌کند.
غربالگری منظم، غربالگری منظم برای تشخیص بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا و یا کلسترول بالا ضروری است.

چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کرد؟

در صورت داشتن علائم زیر باید به اورژانس مراجعه و یا با ۱۱۵ تماس گرفت:

تب
ترشح محل بخیه در قفسه سینه
قرمزی، گرما و التهاب در محل بخیه
ضربان قلب تند و فشار به استخوان قفسه سینه
هرگونه صدا و یا حس ترک خوردگی در استخوان قفسه سینه در هنگام تحرک

با پیشرفت دانش پزشکی داشتن زندگی با کیفیت و لذت بردن از آن پس از عمل پیوند قلب میسر شده است. در آینده نزدیک، دهه های طولانی زندگی پس از پیوند قلب در کنار اعضای خانواده و تجربه روزهای دلنشین امکان‌پذیر خواهد بود.