سکته‌ی مغزی (استروک)
مرور کلی
درمان سکته‌ی مغزی
پیشگیری از سکته‌ی مغزی
مرور کلی
سکته‌ی مغزی چیست؟
سکته‌ی مغزی که گاهی به آن «حمله‌ی مغزی» هم گفته می‌شود، به دلیل آسیب ناشی از مشکلات جریان خون در مغز اتفاق می‌افتد. سکته‌ی مغزی پنجمین دلیل اصلی مرگ‌ومیر و اولین دلیل ایجاد ناتوانی‌های جدی و درازمدت در دنیا است.
عامل ایجاد سکته‌ی مغزی چیست؟
سکته‌ی مغزی دو نوع است: ناشی از خونریزی (هموراژیک) و ناشی از نرسیدن کافی خون به مغز (ایسکمیک). سکته‌ی ناشی از خونریزی، زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از شریان‌های قلب پاره شوند و سکته‌ی ناشی از ایسکمی زمانی رخ می‌دهد که خونرسانی به بخشی از مغز کم‌شود.
سکته‌ی مغزی ناشی از ایسکمی
سکته‌ی ناشی از ایسکمی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون به بخشی از مغز کم‌شود که اغلب به دلیل وجود لخته یا پلاک‌های دیواره شریان‌ها است. به دنبال چنین اتفاقی، بافتی از مغز که به آن خون نرسیده، ذخیره‌ی اکسیژن و مواد مغذی خود را از دست می‌دهد و اگر خون بیشتر از چند دقیقه به بافت مغز نرسد، سلول‌های آن کم‌کم از بین می‌روند. از دست رفتن مختصر عملکردهای عصبی به طور معمول پیش از سکته‌ی گسترده‌ی مغزی رخ می‌دهد و به آن حمله‌ی گذرای ناشی از ایسکمی یا تی‌آی‌ای گفته می‌شود. تی‌آی‌ای زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون برای مدت کوتاهی که معمولا کمتر از ۱۵ دقیقه است به بخش مشخصی از مغز نمی‌رسد. اگرچه تی‌آی‌ای بدون درد است، علامت هشدار مهمی است. علائم هشدار خود تی‌آی‌ای نیز مشابه سکته‌ی مغزی است با این تفاوت که تی‌آی‌ای ادامه پیدا نمی‌کند. این علامت‌ها شامل ناتوانی در سخن گفتن، مشکلات بینایی، ضعف عضلانی و سردردهای شدید می‌شود. سکته‌های مغزی ناشی از ایسکمی، مشابه حمله‌ی قلبی، یا به خاطر لخته شدن خون در رگی که قبلا تنگ‌شده ایجاد می‌شود یا در اثر لخته‌هایی که جای دیگری تشکیل شده و سپس به سمت رگ‌هایی که خون مغز را تأمین می‌کنند، می‌روند.
سکته‌ی مغزی ناشی از خونریزی
اصطلاح هموراژیک به معنی جریان (یا سیل) خون است و به خونریزی در مغز یا اطراف آن اشاره دارد. علامت‌های این نوع سکته‌ی مغزی مشابه سکته‌ی مغزی ناشی از ایسکمی است. انواع اصلی سکته‌های ناشی از خونریزی شامل ساب‌آراکنوئید، پارانشیمی و درون‌بطنی می‌شود که ایجاد آن‌ها بستگی به محل خونریزی دارد. در سکته‌های مغزی ناشی از خونریزی، سرخرگ‌های مغزی به دلیل فشار خون بالا، غیرطبیعی بودن دیواره‌ی رگ‌ها یا در اثر وجود آنوریسم (بیرون‌زدگی غیرطبیعی رگ خونی) پاره می‌شوند. این پارگی باعث طغیان کردن خون در مغز و ایجاد فشار می‌شود که عامل آسیب جدی مغزی است. خونریزی ساب‌آراکنوئید (اس‌ای‌اچ) نوعی سکته‌ی مغزی ناشی از خونریزی است که خونریزی در فضای ساب‌آراکنوئید، یعنی ناحیه‌ای خاص بین لایه‌های اطراف مغز، اتفاق می‌افتد. در این فضا به طور طبیعی مایع شفافی به نام مایع مغزی‌نخاعی وجود دارد. یک دلیل شایع خونریزی ساب‌آراکنوئید، پارگی آنوریسم است.
خونریزی پارانشیم یا درون‌مغزی (آی‌سی‌اچ) در خود سلول‌های مغز و فضای بین‌انها اتفاق می‌افتد. خونریزی درون‌بطنی (آی‌وی‌اچ) نیز به دلیل خونریزی در بطن‌ها اتفاق می‌افتد که فضاهای پر از مایع در مغز هستند و مایع مغزی‌نخاعی در آن‌ها تولید می‌شود.
علامت‌ها و نشانه‌های سکته‌ی مغزی چیست؟
بسیاری از علامت‌های هشدار دهنده نشان می‌دهند که شما ممکن است دچار سکته‌ی مغزی شده باشید. بسته به عملکرد بخشی از مغز که مورد حمله قرار گرفته، فرد مبتلا به سکته‌ی مغزی ممکن است فلج یا نابینا شود یا قدرت تکلّم را از دست بدهد. اگر هر کدام از علامت‌های اصلی هشدار سکته‌ی مغزی در زیر را داشتید با اورژانس تماس بگیرید چون باید فورا به بیمارستان برسید. این علامت‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- از دست دادن ناگهانی قدرت تکلّم
- تکلّم نامفهوم
- از دست دادن ناگهانی بینایی
- دید تار یا دوبینی
- فلج ناگهانی
- ضعف ناگهانی
- گیجی ناگهانی
- سردرد شدید ناگهانی که اغلب با سفتی گردن و استفراغ همراه است
به خاطر داشته باشید که «زمان مساوی با مغز است». هرچه سلول‌های مغزی زمان طولانی‌تری بدون خون تازه و اکسیژن بمانند احتمال این که آسیب به آن‌ها دائمی شود بیشتر است. در صورتی که درمان در اولین ساعت‌های بعد از سکته‌ی مغزی شروع شود شانس بقا و بهبودی افزایش پیدا می‌کند.
درمان سکته مغزی
اگر علامت‌های سکته‌ی مغزی را پیدا کردم باید چه کنم؟
فورا با اورژانس تماس بگیرید. سکته‌ی مغزی یک وضعیت اورژانسی است. درمان فوری می‌تواند زندگی شما را نجات دهد یا شانس بهبودی کامل را بالا ببرد و ممکن است آسیب به مغز را محدود کند. در چهار ساعت و نیم اول پس از شروع علامت‌های سکته‌ی مغزی ناشی از ایسکمی، می‌توان داروی حل‌کننده‌ی لخته (ترومبولیتیک) را تزریق‌کرد. در بعضی از شدیدترین انواع سکته‌ی مغزی که لخته‌ی بزرگی یکی از شریان‌های اصلی مغز را مسدود کرده، پزشکان متخصص ممکن است از دستگاه‌های جدیدتری برای برداشتن لخته و باز کردن این شریان‌ها استفاده کنند. باز هم زمان مهم‌ترین عامل است و در صورت وقوع علامت‌های سکته‌ی مغزی، سریع رسیدن به بیمارستان، حیاتی است. سریع‌ترین راه این است که با اورژانس تماس بگیرید.
پیشگیری از سکته‌ی مغزی
آیا سکته‌ی مغزی قابل پیشگیری است؟
هرچند عوامل خطری وجود دارد که قابل اصلاح نیست (خطر بالاتر با افزایش سن، جنسیت مرد، سابقه‌ی خانوادگی سکته‌ی مغزی و بعضی از گروه‌های خاص نژادی از جمله آسیایی‌ها)، خبر خوب این است که تا ۸۰درصد تمام سکته‌های مغزی قابل پیشگیری است. ارزیابی و کنترل عوامل خطر پیش از آن که باعث ایجاد مشکلات شوند اهمیت زیادی دارد.
- فشار خون بالا: احتمال سکته‌ی مغزی در افرادی که فشار خون بالا دارند ۴ تا ۶ برابر بیشتر است.
- چربی خون بالا: خطر سکته‌ی مغزی در افرادی که اختلالات چربی دارند دو برابر است.
- بیماری قلبی: احتمال سکته‌ی مغزی در افراد مبتلا به بیماری قلبی ۶ برابر است.
- وزن بالا: اضافه وزن می‌تواند باعث بیماری قلبی و اختلالات چربی شود و این موارد شانس ایجاد سکته‌ی مغزی را بالا می‌برد.
- استفاده از الکل: مصرف زیاد الکل خطر سکته‌ی مغزی را بالا می‌برد.
- سیگار: افراد سیگاری دوبرابر غیرسیگاری‌ها خطر سکته‌ی مغزی دارند.
- جنسیت: احتمال سکته‌ی مغزی در مردان بیشتر از زنان است.
- نژاد: خطر سکته‌ی مغزی در افرادی که نژاد آفریقایی‌آمریکایی یا آسیایی دارند بیشتر است.
- سن: بعد از ۵۵ سالگی خطر ایجاد سکته‌ی مغزی بیشتر می‌شود.
- دیابت: افراد دیابتی نسبت به غیردیابتی‌ها در معرض خطر بیشتری برای سکته‌ی مغزی هستند.
- سابقه‌ی خانوادگی: افرادی که سابقه‌ی خانوادگی مثبتی برای سکته‌ی مغزی دارند یا قبلا سکته‌ی مغزی کرده‌اند در خطر بیشتری برای سکته‌ی مغزی هستند.
چگونه می‌توانید خطر سکته‌ی مغزی را کاهش دهید یا شاید از آن پیشگیری کنید؟
- فشار خون خود را کنترل‌کنید.
- احتمال وجود مشکلات قلبی به ویژه نوعی ضربان غیرطبیعی قلب به نام فیبریلاسیون دهلیزی را با مراجعه به پزشک بررسی کنید.
- سیگار نکشید.
- اختلالات چربی را درمان‌کنید.
- اگر دیابت دارید سطح قند خون خود را کنترل‌کنید.
- رژیم غذایی سالم داشته‌باشید.
- به طور منظم ورزش‌کنید.
- در صورت استفاده از الکل، آن را محدود‌کنید.
- وزن خود را کنترل‌کنید.
برای بیمارانی که عوامل خطر دارند، مصرف داروهای فشار خون، دیابت و چربی خون اهمیت زیادی در پیشگیری سکته‌ی مغزی دارد. ممکن است فردی که سابقه‌ی تی‌آی‌ای یا سکته‌ی مغزی دارد برای کاهش خطر حملات بعدی با آسپرین یا داروهای ضدپلاکت دیگر یا داروهای ضدانعقاد درمان شود.
اگر سکته‌ی مغزی یا تی‌آی‌ای را مرتبط با بسته شدن شریان کاروتید -که شریان اصلی تغذیه‌کنند مغز است- بدانند، ممکن است اقدام درمانی به همین منظور صورت‌گیرد. در چنین شرایطی ارجاع به متخصص عروق در درمان بیماری‌های شریان کاروتید برای گفتگو در مورد گزینه‌های درمانی توصیه می‌شود. تمام بیماران نیاز به درمان دارویی جدی و اصلاح سبک زندگی دارند تا خطر کلی مشکلات قلبی‌عروقی در آن‌ها کاهش پیدا کند. گزینه‌های درمانی انسداد شامل روش جراحی (اندارترکتومی کاروتید) و رویکردهای کمترتهاجمی (گذاشتن استنت در سرخرگ کاروتید) است. همه‌ی موارد ذکر شده گزینه‌های خوبی برای درمان انسداد شریان کاروتید هستند و متخصص عروق می‌تواند در انتخاب روش درمانی مشخصی که برای شرایط بالینی خاص بیمار مناسب است کمک کند.